● शाळा सिद्धी राष्ट्रीय कार्यक्रम GR
👉शाळा सिध्दी कार्यक्रमाचा शासन निर्णय दिनांक 30 मार्च 2016 रोजी घेण्यात आला आहे.
👉हा राष्ट्रीय स्तरावरील कार्यक्रम आहे.
👉समृद्ध शाळा ,गुणवत्ता विकास कार्यक्रमासह इतर सर्व शाळा ग्रेडेशन पद्धती रद्द करण्यात आली आहे.
🎯🎯आता फ़क्त शाळा सिद्धि..!
🏫 शाळा सिद्धी GR 👉Download👈
Shaala Siddhi login शाला सिद्धी लोगिन और पासवर्ड कैसे बनाये |
- Duration: 8:04.
kalpesh garg aashiyana
7,313 views
https://www.youtube.com/watch?v=bIW-DpdtG2Q
https://www.youtube.com/watch?v=qeOOIZUGG2w&t=3s
https://www.youtube.com/watch?v=OZ6-O2Bpnsw
शाळेचे सामर्थ्य स्त्रोत
१ शासन आदेश अ )-राष्ट्रीय अभ्यासक्रम आराखडा. ब)शिक्षण हक्क अधिनियम २००९ . क )स्वच्छ भारत स्वच्छ विद्यालय परिपत्रक .
२ शालेय आवार मैदानाची अधिकृतरीत्या नोंदणी ,उपलब्ध खेळाच्या मैदानाची नोंद .
३ शाळेत करण्यात आलेली दुरुस्ती /देखभाल नोंद.
४ क्रीड्डान्गन मापे ,उपलब्ध साहित्याची यादी .
५ ग्रंथालय देवघेव रजिस्टर ,उपलब्ध पुस्तकाची यादी ,साठा नोंद वही .
६ किचनमध्ये उपलब्ध भांडे व साहित्याची यादी .
७ वर्गणी लावलेली वृतपत्रे,मासिके,नियतकालिके,इ पुस्तके यादी.
८ विद्युत उपकरणाची यादी,प्रथोमपचार साहित्य यादी .
९ नळाच्या तोट्याजवळ हात धुण्यासाठी साबणाची उपलब्धतता .
१० मागील वर्षी घेतलेल्या सांस्कृतिक /क्रीडास्पर्धा नोंदी.
११ पाणी तपासणी अहवाल ,शुद्धीकरणा साठी केलेली कृती .
१२ शाळा विकासासाठी मागणी केलेल्या अनुदानाची/प्रस्तावाची नोंद.
------------------------------------------------------------
अध्यन व अध्यापन व मूल्यमापन
१ विध्यार्थी संचिका .
२ CCA नोंदवही व अभिलेखे व निकालपत्रके .
३ पालक भेट ,गृहभेटी ,नोंदवही .
४ इयत्तावार व विषयवार शैक्षणिक साहित्य यादी.
५ ज्ञानरचनावद साहित्य यादी,डिजिटल साहित्य यादी .
६ वर्षभरात राबविल्या जाणाऱ्या उपक्रमाची यादी .
७ वर्षभरात प्राविण्य मिळवलेल्या स्पर्धांची मीहिती .
८ वार्षिक, मासिक , घटक नियोजन ,ताचन वही .
९ वर्ग व्यवस्थापन,गणित पेटी,विज्ञान पेटी.
१० सूचना वही ,शिक्षक लोग्बूक ,अभिप्राय रजिस्टर .
११ स्काउट गाईड ,मीना-राजू मंच स्थापना रजिस्टर .
१२ सहशालेय व इत्तर कार्यक्रम फोटो .
१३ विध्यार्थी हजेरी .
------------------------------------------------------------
विध्यार्थी प्रगती संपादुणूक आणि विकास
१ परिसर भेट ,स्पर्धा फोटो.
२ वर्ग अध्यापण नियोजन .
३ विधार्थी हजेरी .
४ पटनोंदणी रजिस्टर ,शाळा बाह्य मुले सर्वेक्षण रजिस्टर.
५ परिपाठ नियोजन रजिस्टर
६ शिक्षक पालक ,मत पालक ,मंत्रिमंडळ रजिस्टर .
७ सह शालेय उपक्रम रजिस्टर .
८ विध्यार्थी प्रगती विषयी असलेल्या नोंदी.
९ पायाभूत चाचणी ,आकारिक चाचणी,संकलित चाचणी सर्व अभिलेखे.
------------------------------------------------------------
शिक्षकांची कामगिरी आणि व्यावसायिक विकासाचे व्यवस्थापन
१ मुख्यध्यापक व शिक्षकांनी वर्षभरात करावयाची कामे रजिस्टर.
२ शाळेत राबविल्या जाणाऱ्या योजनांची महिती रजिस्टर.
३ नवीन शिक्षकांसाठी केलेल्या उदबोधनाचा तपशील .
४ किरकोळ रजा रजिस्टर .
५ अनुपस्थित शिक्षकांच्या वर्गाची पर्यायी व्यवस्था रजिस्टर .
६ शिक्षकांनी सेवेत प्राप्त केलेल्या पात्रतेची नोंद रजिस्टर .
७ वर्ग शिक्षकांनी वर्गासाठी वर्षभरासाठी केलेले नियोजन रजिस्टर.
८ शिक्षकांचे लोग्बूक रजिस्टर .
९ शाळा विकास आराखडा U-DISE FORM
१० शिक्षकांचे प्रशिक्षण नोंद रजिस्टर.
११ सर्व शिक्षक स्वयं मूल्यमापन अहवाल .
११ पाठ्यक्रम पूर्ण करण्यासाठी केलेले नियोजन .
१२ शिक्षकांसाठी घेतलेले चर्चा सत्र ,परिसंवाद,काय्शाला,शैक्षणिक अभ्यासदौरा रजिस्टर.
------------------------------------------------------------
शालेय नेतृत्व आणि व्यवस्थापन
१ शाळेचे घोषवाक्य /हेतू प्रदर्शित केलेले .
२ शाळा विकास आराखडा प्रत .
३ शाळा व्यवस्थापन रजिस्टर.
४ शिक्षक पालक,माता पालक,विशाखा समिती,शालेय परिवहन समिती रजिस्टर.
५ काम वाटणी रजिस्टर .
------------------------------------------------------------
समावेशान आरोग्य आणि संरक्षण
१ पटनोंदणी ,वयाचे दाखले रजिस्टर .
२ शालाबाह्य मुले सर्वे रजिस्टर.
३ विशेष गरजा असनाऱ्या मुलांची वैक्तिक माहिती रजिस्टर ,त्यांच्यासाठी राबविल्या जाणाऱ्या योजनांची माहिती.
४ विशेष बालकांना मिळालेल्या साहित्याची नोंद रजिस्टर .
५ विशेष बालकांच्या मदतनीसाना मिळालालेला भत्ता ,वाहन भत्ता रजिस्टर.
६ विशेष शिक्षकाकडून केलेले मार्गदर्शन ,अध्यापन रजिस्टर.
७ तक्रार पेटी ,सूचना पेटी.
८ शालेय आवारात आपत्ती व्यवस्थापन बाबत चित्ररूप माहिती , उदा ..अग्निशामक यंत्र.
९ आरोग्य तपासणी रजिस्टर .
१० तंबाखूमुक्त शाळा ,व होणार्या परिणामाची माहिती बोर्ड .
११ दप्तराचे ओझे कमी करण्यासाठी केलेले प्रयत्न रजिस्टर.
१२ आरोग्यसेविका ,अंगणवाडी सेविका,महिला दक्षता समिती,यांच्या मार्गदर्शनाखाली मुलीना केलेले मार्गदर्शन रजिस्टर.
१३ समुपदेशन वर्गाचे आयोजन व अहवाल.
१४ विध्यार्थ्यासाठी वैयक्तिक आरोग्य व स्वछता यासाठी केलेले उपक्रम रजिस्टर.
------------------------------------------------------------
१ शाळा व्यवस्थापन समिती प्रोसेडिंग ,अजेंडा .
२ शाळा विकास आराखडा भरताना समितीची भूमिका अहवाल.
३ समाज सहभागातून केलेल्या कामाची नोंद रजिस्टर .
४ लोकसहभागाचे फोटो .
५ सामाजिक संस्था भेटी फोटो अहवाल,
६ शाळा प्र्वेशोत्सव फोटो अहवाल ,फोटो .
७ एक दिवस शाळेसाठी गावाचा उपक्रम फोटो .
------------------------------------------------------------
🏻 *अशी करा दुरुस्ती*🏻
manage user request यावर क्लिक करा.
त्यानंतर आपल्यासमोर pin otp आणि data unfreeze असे दोन ऑप्शन येईल
1) आपल्याला otp /pin परत मिळवायचा असेल तर त्या ऑप्शन वर क्लिक करुन नंतर
get request वर क्लिक करा. आपल्याला otp/pin परत रजिस्टर मोबाईल वर येईल
2) आपणास जर सबमिट केलेल्या माहिती मध्ये बदल करायचा असेल तर
3.7 Web Portal The National Programme on School Standards and Evaluation (NPSSE) is supported by a dedicated and interactive web portal. The web portal has all programme related documents which can be downloaded by all the users. The web portal has an interactive platform wherein each school can submit its self-evaluation report online. The external evaluators have to use the same web portal to provide their evaluation report. A consolidated school evaluation report is generated online encompassing both self and external school evaluation report. Each school can create its login ID by using UDISE code as login ID and can generate their password. Similarly blocks, districts and states can create their login ID and password. The web portal has a most unique feature in that it has access to school evaluation report of any school by the parents and public to observe and provide feedback. The web portal can be used by all the stakeholders as follows:
School
• Creates its login ID by using UDISE code as login ID and can generate their password
• Feeds school self evaluation data and action for school improvement online
• Final submission of self evaluation data generates school self-evaluation report
Action For Continuous School Improvement Plan (Academic Year : 2016-17)
विद्यार्थ्यांमध्ये स्िच्छतेच्या सियीबाबत जागरुकता
विमाण करण्याकवरता शाळेत घ्याियाची 12 सत्रे.
महाराष्ट्र शासि
शालेय वशक्षण ि क्रीडा विभाग
शासि पवरपत्रक क्र.संकीणण2016/प्र.क.(95/16)/एसडी-6
हुतात्मा राजगुरू चौक, मादाम कामा मागण,
मंत्रालय (विस्तार), मंबु ई-32
वदिांक :- 14 ऑक्टोबर,2016.
िाचा- 1. मािि संसाधि विकास मंत्रालय, भारत सरकार, ििी वदल्ली यांचे
क्र.D.O.No.F. 27-98/2015-EE.16, वद.22 जूि, 2016 चे पत्र.
2. विभागाचा शासि विणणय क्र. संकीणण-2015/प्र.क्र.277/एस.डी.4,
वद.7 ऑक्टोबर,2015.
3. शासि पवरपत्रक क्र. संकीणण 2016/प्र.क्र.95/16/एसडी-6
वद. 1 जुलै, 2016.
4. शासि शुध्दीपत्रक क्र. संकीणण 2016/प्र.क्र.95/16/एसडी-6
वद. 29 जुलै, 2016.
पवरपत्रक
प्रस्ताििा-
भारत सरकारिे वदिांक 2 ऑक्टोबर, 2014 पासूि संपूणण देशात “स्िच्छ भारत” अवभयािाची
सुरुिात केली आहे. संदभण क्र. 2 येथे िमूद विभागाच्या वदिांक 7 ऑक्टोबर, 2015 च्या शासि
विणणयान्िये वदिांक 1 ते 31 ऑक्टोबर, 2015 या कालािधीत“स्िच्छ-विद्यालय-स्िच्छ
महाराष्ट्र”मोवहम कायान्न्ित करण्यात आलीहोती.
मािि संसाधि विकास मंत्रालय, भारत सरकार यांच्याकडूि िुकत्याच प्राप्त झालेल्या
सूचिांिुसार देशातील सिणशासकीय ि स्थाविक स्िराज्य संस्थांच्या शाळांसाठी “स्िच्छ विद्यालय”
हा पुरस्कार सुरु करण्यात आला आहे. या सिण पार्श्णभूमीिर स्िच्छतेच्या सियी विद्यार्थ्यांमध्ये
रुजविण्याकवरता विद्यार्थ्यांशी संिाद साधणे आिश्यक आहे. हे विचारात घेिूि युविसेफ च्या
सहकायािे 12 सत्रे बिविण्यात आली असूि विद्यार्थ्यांिा सलग 12 आठिडे स्िच्छतेबाबतचे संदेश
मिोरंजक पध्दतीिे वदला तर त्यांच्या ितणि बदलास मदत होिू शकते.
शासि पवरपत्रक-
युविसेफ तफे तयार करण्यात आलेल्या मिोरंजिाच्या माध्यमातूि विद्यार्थ्यांसाठी तयार
करण्यात आलेली 12 सत्रे राज्यातील सिण शाळांमध्ये सलग 12 आठिडयांकवरता राबविण्यास शासि
मान्यता देण्यात येत आहे. याव्यवतवरक्त देखील स्िच्छतेच्या सियी विद्यार्थ्यांमध्ये रुजाव्यात
याकवरता मिोरंजिाच्या माध्यमातूि अशाच प्रकारची सत्रे घेण्याचे स्िातंत्र्य शाळांिा राहील. सदर 12
सत्रे विद्यार्थ्यांसाठी आयोवजत करण्याची जबाबदारी शाळेतील मुख्याध्यापक ि वशक्षक यांची राहील.
शासि पवरपत्रक क्रमांकः संकीणण2016/प्र.क.(95/16)/एसडी-6
पृष्ठ 2 पैकी 2
सदर 12 सत्रांबाबतची मावहती सोबत जोडली आहे.
सदर शासि पवरपत्रक महाराष्ट्र शासिाच्या www.maharashtra.gov.in या संकेतस्थळािर
उपलब्ध करण्यात आले असूि त्याचा संकेताक 201610141510051821 असा आहे. हा आदेश
वडजीटल स्िाक्षरीिे साक्षांवकत करुि काढण्यात येत आहे.
महाराष्ट्राचे राज्यपाल यांच्या आदेशािुसार ि िािािे.
(िंद कुमार)
प्रधाि सवचि, महाराष्ट्र शासि
प्रत, मावहतीसाठी ि आिश्यक त्या कायणिाहीसाठी अग्रेवित.
1) मा.प्रधाि सवचि, ग्राम विकास ि जलसंधारण विभाग, जी.टी.हॉन्स्पटल, मंबु ई.
2) मा.प्रधाि सवचि, पाणी पुरिठा ि स्िच्छता विभाग, मंत्रालय, मंबु ई.
3) मा.प्रधाि सवचि, सािजण विक आरोग्य विभाग, मंत्रालय, मंबु ई.
4) मा.प्रधाि सवचि, िगर विकास विभाग, मंत्रालय, मंबु ई.
5) मा.मंत्री, शालेय वशक्षण ि क्रीडा विभाग, मंत्रालय, मंबु ई याचं े खाजगी सवचि.
6) आयुक्त (वशक्षण), महाराष्ट्र राज्य, पुणे.
7) राज्य प्रकल्प संचालक, महाराष्ट्र राज्य प्राथवमक वशक्षण पवरिद, जिाहर बालभिि, चिीरोड, मंबु ई.
8) मा.प्रधाि सवचि, शालेय वशक्षण ि क्रीडा विभाग, मंत्रालय, मंबु ई याचं े विशेि कायण अवधकारी.
9) वशक्षण संचालक (माध्यवमक ि उच्च माध्यवमक), महाराष्ट्र राज्य, पुणे.
10) वशक्षण संचालक, (प्राथवमक), महाराष्ट्र राज्य, पुणे.
11) सिण महािगरपावलका आयुक्त
12) सिण मुख्य कायणकारी अवधकारी, वजल्हा पवरिद
13) मुख्य अवधकारी, िगरपवरिद
14) सिण विभागीय वशक्षण उपसंचालक,
15) सिण वशक्षणावधकारी (प्राथवमक / माध्यवमक)
16) युविसेफ प्रवतविधी श्री. युसुफ कबीर ि श्री. आिंद घोडके
प्रत,
वििड िस्ती, एसडी-6.
HWWS_Session_1 Page 1
सत्र: 1 चमकीला चेंडू (Chamakila Ball )
उपक्रमाबल प्रस्तावना:
नमस्कार विद्यार्थी वमत्ाांनो, मी राजू/राजश्री …. तुम्ही मला दादा/ ताई म्हणू शकता, मी आपल्याशी सांिाद
साधायला, गप्पा करायला, गोष्टी साांगायला आवण िेगिेगळे खेळ घ्यायला येणार आहे. आपण सारे वमळून गांमत
करु, मग तैयार ? आपण सिाांत पवहले एक खेळ खेळू. खेळाचे नाि आहे चमकीला चेंडू (Chamakila Ball ) !
कृ ती : प्रेरकाने सोबत आणलेल्या चेंडूला चमकी लािािी. ि त्यानांतर विद्यार्थयाांना या खेळाबाबत मावहती ि
खेळाचे वनयम साांगािेत. चेंडू हा विद्यार्थयाांकडे टाकण्यात येईल. पकडा पकडीचा ( कॅच-कॅच ) हा खेळ आहे. ज्या
विद्यार्थयााला हा चेंडू भेटेल त्याांनी तो आपल्याच हातात न ठेिता दुसऱ्या विद्यार्थयााकडे टाकािा. हा चेंडू अनेकाांच्या
हातात जाणे आिश्यक आहे. काही वमवनटाांतच हा चेंडू पुन्हा प्रेरकाने आपल्याकडे घ्यािा. चेंडू मुलाांकडे टाकल्या
क्षणापासून ते चेंडू परत प्रेरकाकडे येईपयांतची िेळ प्रेरकाने नोंद करुन ठेिािी. त्यानांतर त्याने विद्यार्थयाांना त्याांचे हात
पहाण्यास साांगािेत. सिा मुलां आपले हात पाहातील. ज्याांच्या ज्याांच्या हातात चेंडू गेला असेल त्याांच्या हाताांना
चेंडूला लािलेली चमकी लागलेली असेलच. मग मुलाांना हाताला काय लागले आहे असे विचारािे, मुलां अर्थाातच
एकाच सुरात 'चमकी' असां साांगतील. त्यानांतर या खेळाचा अर्था प्रेरकाने साांगािा तो असा- चेंडूला चमकी लािलेली
असल्याने ती हाताला वचकटली, आवण ती चमकत असल्याने आपल्याला साध्या डोळयाांनीही वदसली. जर या
चेंडूला चमकी लािली नसती ि तो जर टाकला असता तर हाताला काय लागले असते ? मुलाांपैकी काही मुलां
उपक्रम : चमकीला चेंडू हा खेळ
उेश : जांतू नुसत्या डोळयाांनी वदसत नाहीत, तरीही ते असतात याची जाणीि विद्यार्थयाांना व्हािी.
वेळ : 40 वमनीटे
प्रमुख् धडा: अदृश्य असलेले जांतू हे साबणाने हात धुतल्यासच वनघून जातात.
ननयोजन: 1 ली ते 7 िी पयांतच्या मुलाांसाठी हा खेळ आहे. यासाठी एक चेंडू ि चमकी सोबत असणे
आिश्यक
HWWS_Session_1 Page 2
"काहीच नाही" असे म्हणू शकतात. तेव्हा त्याांना हे समजािां लागेल की या चेंडूला धुळ, माती लागलेली असू शकते
की नाही ? मुलां 'हो' म्हणतीलच. मग या धुळीत काही जांतू असतील की नाहीत ? असा प्रश्न विचारािा, मुलां 'हो'
म्हणतील. पण ते कधी वदसतात का ? ते चमकत नाहीत, ते वदसत नाहीत याचा अर्था ते नसतात असे नाही, ते वदसत
नसले तरी असतात हे मुलाांना स्पष्ट करािे. आपण आता अगदी र्थोड्याच िेळात ( नोंद के लेली िेळ साांगािी ) हा
चेंडू एकमेकाकडे टाकला, त्यामुळे अगदी कमी िेळात या चेंडूला जेजे होतां ते सिाांपयांत पसरलां. तसेच जांतू परसत
असतात.आपल्या हाताला वचकटलेले जांतू वदसत नसल्याने अनेक मुलां हात न धुता तसेच जेितात वकां िा कोणताही
पदार्था खातात आवण मग त्याांच्या पोटात जांतू जािून ते आजारी पडतात. म्हणूनच हात साबणाने स्िच्छ धुिून या
अदृश्य जांतूना नाहीसां केलां पावहजे. तर लक्षात ठेिा जांतू वदसत नाहीत पण ते असतात.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
मुलं चेंडू एकमेकांकडे योग्यपद्दतीने फे कत आहेत.
चेंडूला लावलेली चमकी मुलांच्या हाताला लागत आहे.
1. समारोप : बनितलंत नमत्रांनो, जंतू हे नदसत नसले तरी आपल्यावर सतत हल्ला करत
असतात, तयांच्यापासून संरक्षण नमळनवण्यासाठी हात साबणाने धुणे अतयंत आवश्यक आहे,
राहील ना लक्षात हे, कराल ना जंतूंशी मुकाबला ?
चचेचे मुे
1. हाताला चमकी का लागली ?
2. चमकी ऐिजी चेंडूला काय काय लागलेले असू शकते ?
3. समजा चमकी हे जांतू आहेत तर तुम्ही हात न धुता काहीही खाल्ले तर काय होईल ?
4. हातािर चमकी जशी वदसते तसे जांतू वदसत नाहीत, तरीही हात का साबणाने धुिािेत ?
5. हात साबणाने धुतले नाही तर काय होईल ?
HWWS_Session _2 1
सत्र : 2 राजू संजूची गोष्ट ( Story of Raju Sanju)
मित्रांनो, जांतू हे अदृश्य असतरत, आमि ते आपल्यरवर थेट हल्लर करतरत आपि आजररी पडतो. अगदी
सांजूसररखे. सांजू ? तुम्हरलर िरमहती नरही सांजू कोि तो ? अरे ररजूचर भरऊ !! म्हिजे …. थरांबर ती गोष्टच तुम्हरलर
सरांगतो/सरांगते….
कृ ती :
(प्रेरकरने ही कथर अत्यांत आकर्षक, रांजक पद्दतीने सरांगरवी, जेिे करुन मवद्यरथी सिरस होतील.)
एकर शरळेत ररजू नरवरचर िुलगर होतर, तो खूपच हुशरर होतर, तो नेहिी पमहलर नांबर मिळवरयचर. पि तो
त्यरच्यर लहरन भरवरिुळे मचांतीत होतर. त्यरच्यर लहरन भरवरचे नरव सांजू होते. सांजू ररजू सररखर हुशरर
नव्हतर आमि शरळेतही तो नेहिी गैरहजर ररहरयचर. ररजू नेहिी हजर असरयचर, पि गेल्यर तीन
मदवसरांपरसून ररजूही शरळेत गैरहजर होतर. जेव्हर तो आलर तेव्हर सररांनी त्यरलर मवचररले,
सर : कर रे तू तीन मदवस शरळेत कर आलर नरहीस ?
ररजू : िी सांजू बरोबर होतो
सर म्हिरले, “ करय ? सांजू कोठे आहे ? ”
“तो आजररी आहे आमि हॉस्पीटलिध्ये ॲडमिट आहे ” ररजूने उत्तर मदले.
“ खरे सरांग, तू हेच उत्तर यर िमहन्यरत दोनदर मदलेले आहेस ”- सर, ओरडले.
उपक्रम : गोष्ट सरांगिे व त्यरवर चचरष घडवून आििे.
उद्देश : िहत्वरच्यर वेळी सरबिरने हरत धुण्यरची आवश्यकतर िुलरांनर पटवून देिे
वेळ : 40 मिनीटे
प्रमुख् धडा: चुकीच्यर सवयींचर आपल्यर आरोग्य व अभ्यरसरवर होिररर वरईट पररिरि
नियोजि: 1 ली ते 7 वी पयंतच्यर िुलरांसरठी ही कथर आहे, िरत् 1 ते 4, 5 ते 7 च्यर मवद्यरर्थयरंनर कथर
सरांगतरनर वेगवेगळ्यर पद्दतीने सरांगरवी
HWWS_Session _2 2
“सॉरी सर, पि हे खरे आहे ” ररजू म्हिरलर
िग सर थोडे मचांतेत पडले “ करय झरलां रे त्यरलर ? ”
ररजू : सर िलर िरमहती नरही, पि डॉक्टर करकर डरयररयर झरलर म्हित होते. िरगच्यरवेळीही ते असरच
आजररी होतर.
सर:- डरयररयर ? ओह, यरचर अथष आपल्यरपैकी बहुतेकजिरांनी चरांगल्यर आरोग्यदरयी सवयी
स्वीकररलेल्यर नरहीत.
ररजू :- ते करय असतां सर ?
िग सर ररजूसह सवष मवद्यरर्थयरंनर सरांगतरत :- बरळरांनो, सांपूिष जगरत डरयररयर हर एक खुपच खतरनरक
आजरर म्हिून ओळखलर जरतो. यरिुळे करोडो लहरन िलु ां िलु ी ित्ृ यिु खु ी पडतरत. अस्वच्छतेिळु े हर
आजरर पसरतो. यर आजरररिुळे आपल्यर शररररतील परिी किी होते आमि त्यरिुळे अनेकदर िरिसे
िरतरत. पि यरलर उपरय आहे करळजी करु नकर, जसर हर आजरर झरल्यरवर उपरय आहे तसरच तो होवू
नये यरसरठीही उपरय आहे. आपि आपल्यर रोजच्यर जीवनरत करही आरोग्यदरयी सवयी लरवून घेतल्यर तर
आपि यर आजरररपरसून आपले सांरक्षि करु शकतो. केवळ िहत्वरच्यर प्रसांगी योग्य पद्दतीने हरत धुतल्यरस
आपि 47 % डरयररयरचे बळी रोखू शकतो.
ररजूने मवचररले : सर, िहत्वरच्यर वेळर कोित्यर आमि योग्य पद्दतीने हरत धुिे म्हिजे करय ?
सर : ऐकर, आपि आपल्यर हरतरने अनेक करिां करीत असतो, आपि मशांकतरनर नरकरसिोर हरत धरतो,
आपि िरतीत, मचखलरत खेळतो, बॉलने खेळतो, आपि शौचरनांतरही परिी घेण्यरसरठी हरतरचर वरपर
करतो म्हिजेच आपि सवषच करिे हरतरने करतो, आमि हर, सवरषत िहत्वरचां म्हिजे आपि त्यरच हरतरने
जेविही जेवतो, कोिी करही मदलां तर खरतो. जेव्हर आपि हे सवष आपल्यर हरतरने करीत असतो तेव्हर
अदृश्य जांतू आपल्यर हरतरलर मचकटतरत, जर आपि हरत धुतले नरहीत तर हे जांतू आपल्यर शररररत
मशरतरत, ते आपल्यरवर हल्लर करतरत आमि िग आपि आजररी पडतो…म्हिूनच आपल्यरलर हरत
नेहिी सरबिरनेच धुतले परमहजेत. आतर िहत्वरच्यर वेळर कोित्यर असर प्रश्न आहे, सांडरसलर जरवून
आल्यरनांतर, जेविरपूवी, स्वयांपरकरपूवी, कुिरलर भरमवण्यरपूवी, परिी हरतरळण्यरपूवी आपल्यरलर हरत
धुवरवेच लरगतरत. यरच त्यर िहत्वरच्यर वेळर. पि हरत के वळ परण्यरने धुवून चरलत नरही, ते सरबि आमि
परिी यरांनीच हरत धुिे आवश्यक आहे, हीच ती योग्य पद्दत.
ररजू म्हिरलर : सर, िलर आतर आठवलां आमि सिजांलही, िी नेहिीच िरझे हरत सरबिरने धुतो पि सांजू
तसे करण्यरचे टरळतो.
सर : हो बेटर, तूझां बरोबर आहे, तू आजररी पडत नरहीस कररि तू नेहिी सरबिरने हरत धुतोस पि सांजूच्यर
आजररपिरिुळे तूझीही शरळर बुडते नर ? म्हिूनच जर आपल्यरलर िोठां व्हरयचां असेल, जर आपल्यरलर
खूप खूप मशकरयचां असेल, आपल्यरलर खूप सररां खेळरयचां असेल तर केवळ सांजूच नरही तर आपि
सवरंनीच चरांगल्यर आरोग्यदरयी सवयी लरवून घेतल्यर परमहजेत. जेव्हर तू सांजूलर भेटशील तेव्हर तू त्यरलर
हरत धुण्यरसरठी प्रोत्सरहीत कर, त्यरच्यरसिोर तू नेहिी हरत धुत ररहर, तुझां बघून बघून त्यरलरही हरत
धुण्यरची सवय लरगून जरईल.
ररजू : खरेच सर, िी तसेच करत जरतो आतर, यरचर सांजू आमि िलर दोघरांनरही फरयदरच आहे. थँक्यू सर.
HWWS_Session _2 3
िोंद घ्यायच्या गोष्टी :
मुलं गोष्ट लक्ष देवूि ऐकत आहेत का ?
मुलं कथेत समरस होत आहे का ? ते कथेला प्रनतसाद देत आहेत का ?
समारोप :
1. पानहलंत नमत्रांिो, या कथेतूि आपण नशकलो की जर महत्वाच्यावेळी आपण साबणािे हात
धुतले िाहीत तर आपण आजारी पडतो, आपला अभ्यास बुडतो, शाळा बुडते, तूम्हाला
आजारी पडायचं का ? िाही िा मग िेहमी साबणािेच हात धुवा.
चचेचे मुद्दे
1. सांजू आमि ररजू शरळेतून गैरहजर कर होते ?
2. डरयररयर म्हिजे करय ?
3. डरयररयर कशर प्रकररे टरळतर येतो ?
4. कोित्यर िहत्वरच्यरवेळी हरत धुतलेच परमहजेत ?
5. सररांनी डरयररयर बल करय सरांमगतले ?
6. सररांनी िरमहती मदल्यरवर ररजूलर करय आठवले ?
7. सांजूच्यर आजरररचर ररजूच्यर अभ्यरसरवर करय पररिरि झरलर ?
8. आपि के वळ परण्यरने हरत धुतले तर चरलतील कर ?
9. आपि आपल्यर हरतरने करय करय करतो ?
10. जर आपि िहत्वरच्यरवेळी हरत सरबिरने नरही धुतले तर करय होिरर ?
1
सत्र 3: हात धुण्याचे गाणे (Handwashing song)
मित्रांनो,आज िी तूम्हलर एक गरणां मिकवणरर आहे, तुम्हरलर आवडतां नर गरणां म्हणरयलर, पण हे गरणां आपण
खेळतर खेळतर म्हणू आमण हर आपल्यरलर ॲक्िनही कररयची आहे. खूप िज्जर येईल…
कृ ती :
िुलरांनर मवचररर की ते तयरांचे हरत स्वच्छ करण्यरसरठी कसे धुतरत?
तयरनांतर तयरांनर सरांगर की आपण एक खेळ खेळणरर आहोत की ज्यरत हरत धुण्यरच्यर स्टेप्स आपण
मिकणरर आहोत.
िलु रांनर वतुुळरकरर बसवरवे.
तयरांनर हरत धुण्यरचे गरणे मिकवरवे, तयरच बरोबर योग्य स्टेप्सही मिकवरव्यरत. गरणे व स्टेप्स सोबत सोबत
करण्यरसही मिकवरवे.
तयरनांतर िुलरांकडे बॉल देवून तो गरणे म्हणतर म्हणतर एकिेकरकडे फेकण्यरची सुचनर कररवी.
उपक्रम :हरत धुण्यरचे गरणां
उेश : हरत धुण्यरच्यर पध्दतीतील टप्पे मवद्यरर्थयरांनर आतिसरत होणे
वेळ : 45 मिनीटे
प्रमुख् धडा:हरत धुण्यरच्यर योग्य पद्धती
नियोजि: हर उपक्रि सवुच िुलरांबरोबर घेतर येईल. पण सवुच मवद्यरर्थयरांनर एकरच वेळी सहभरगी करणे
गोंधळरचे होईल तयरिुळे सिूह तयरर करुन खेळ घेणे
सानहत्य : यर उपक्रिरसरठी बॉल्, सरबण, परणी, बके ट/टब, स्वच्छ टॉवेल, गरणे, मबल्डींग ब्लॉक्स आदी
सरमहतय आधीच उपलब्ध करुन घेणे , समचनची जरमहररत.
2
गरणां जेव्हर थरांबेल तेव्हर बॉल ज्यर मवद्यरर्थयरांच्यर हरतरत असेल तयरलर/ मतलर वतुुळरत सिोर येवनू सवु
स्टेपसह सरबणरने हरत धुवरयलर सरांगणे.
टब/ बके टचर वरपर हरत धुतलेले परणी गोळर करण्यरसरठी व नांतर योग्य मठकरणी टरकण्यरसरठी कररवर.
तयरचवळे ी अन्य िलु े हरत धण्ु यरचे गरण े म्हणतील व वतुळु रतील मवद्यरथी ज्यर पद्धतीने स्टेप्स घईे ल
तयरप्रिरणे हरवभरव करीत बॉल पुन्हर एकिेकरकडे टरकतील
िुलरांनर हरत तयरांच्यर स्वत:च्यर स्वच्छ रुिरलरने मकां वर पुरवठर केलेल्यर स्वच्छ टॉवेललर पुसण्यरस सरांगणे
जर असर टॉवेल मकां वर रुिरल उपलब्ध नसेल तर अिर प्रसांगी हरत हवेत हलवून वरळमवणे हे तयरतल्यरतयरत
योग्य ठरेल.
वतुळु रतील प्रतयके मवद्यरथी हरत धण्ु यरसरठी जो पयांत आत येत नरही तोपयांत गरणे, हरवभरव व बॉल
एकिेकरांकडे टरकणे सुरुच ठेवरवे.
जर करही िुलरनर सांधी मिळतच नसेल तर िुलरांनर तयरांच्यरकडेच गरण्यरच्यर िेवटी बॉल टरकण्यरची सुचनर
कररवी, जेणे करुन प्रतयेकरलर हरत धुण्यरची सांधी मिळेल.
िोंद घ्यायच्या गोष्टी :
सवव नवद्यार्थी हात धुण्याच्या स्टेप्स योग्य पद्दतीिे करीत आहेत ?
सवव नवद्यार्थी गाण्याचे बोल व हाताच्या स्टेप्स एकत्र करीत आहेत ?
हात धुण्याचे गाणे :-
ह े गरणे िररठी, महदां ी व इग्रां जी यर मतन्ही भरषिे ध्ये उपलब्ध आह,े प्रेरक ते सवु भरषते मिकव ू िकतो मकां वर ते
नोडल मिक्षकरकडे देवून वेगवेगळ्यर िुलरांकडून ते परठरांतर करुन घेतर येवू िकते. प्रेरकरने हे गरणे सांपूणु िरळर सांपकु
अमभयरनरदरम्यरन म्हणरयचे आहे. यर गरण्यरसोबत हरत धुण्यरचे हरवभरव नसतील तर गरणे व्यथु आहे. हे गरणे
वेगवगळ्यर भरषेिध्ये िरळेत कुठे रांगमवतर येईल मकां वर अन्य कोणतयर तरी प्रकररे प्रदिीत करतर येईल ते बघरवे, हे
गरणे हरत धुण्यरच्यर स्टेप्ससह हरत धुण्यरच्यर सुमवधेच्यर जवळ प्रदिीत के ल्यरस ते जरस्त योग्य होईल. यर गरण्यरच्यर
चरलींसरठी प्रेरकरने उपलब्ध असलेल्यर समचनच्यर जरमहररती परहरव्यरत, तयर प्रेरकरांनर उपलब्ध करुन मदल्यर
जरतील. तयरांनी तयर िरळरांनरही उपलब्ध करुन द्यरव्यरत.
(मराठी)
सर्वात आधी होतो…. हवत ओलव
मग हवतवर्र नवचतो …. सवबण रंगगलव
शब्बवस, हवतवलव गमळते मग …. हवतवची सवथ
नंतर मग र्ळून पूढे मवगे …. खेळे हवत
अरे, खेळव खेळव खेळव दहव …. बोटवंत गशरुन
मग चवलर्व नखवंची… छन छनव छन चक्कर
हवत करती पवण्यवत छमछम छम
कवरण स्र्च्छ हवतवमध्येच आहे दम
3
( गहंदी )
सबसे पहले होतव है ….हवत गगलव
हवं, गिर हवत में नवचे ….सवबून रंगगलव
शब्बवस, हवत से होतव गिर ,,,, हवथ कव सवथ
और गिर घुमके आगे गिछे…..खेले हवथ
खेलो खेलो खेलो तब… ऊं गगलयोंमें घुसकर
और गिर चलवओ नवखूनों कव….चल चलव के चक्कर
हवथ करें पवनी में छम छम छम
क्योंकी सवि हवथ मेंही है दम
( इंग्रजी )
“First of all you should… wet your hands,
Then on your hands… the soap does a dance,
One hand then ….meets the other,
The hand then does… a front- back number,
Then it’s time to play … in between the fingers,
And make the nails …move around in circles
Then the water splashes on your hands,
‘Cause clean hands are strong hands.”
समारोप : मित्रांनो, हे गरणे समचन तेंडुलकरने के लेल्यर जरमहररतीतील आहे, समचन तुम्हरलर आवडतो नर ? िग
तुिचर आवडतर खेळरडूही हरत स्वच्छ धुवरयलर सरांगत आहे.
-----------O------------
चचेचे मुे :
1. तुम्हरलर हे मगत आवडले कर ? कर आवडले ?
2. यर गरण्यरिधून आपल्यरलर कोणतर सांदेि मिळरलर ?
3. यर गरण्यरतून आपण करय मिकलो ?
4. जर आपण सरबणरने हरत धुतले नरहीत तर करय होईल ?
1
सत्र 4 : साबणाने हात धुण्याची शययत ( Handwashing race )
उपक्रमाबद्दल प्रस्तावना:
नमस्कार बाल ममत्ाांनो, आज आपण एक खेळ घेवू. चला तर मग.
कृ ती :
हात स्वच्छ राहाण्यासाठी तुम्ही काय करता असे मुलाांना मवचारावे.
यापूवी तयाांना मिकमवण्यात आल्याप्रमाणेच मुलां हात धुताना सवव स्टेप्स करतात का हे जाणून घेणे
धावत जावून कमी वेळेत हात योग्य पद्धतीने धुण्याची ियवत आज आपण खेळणार आहोत याची मुलाांना
कल्पना द्यावी.
4-5 फुट रां दीचा व 20-30 फुट लाांबीचे ट्रॅक बनवून घेणे.
सुरवातीला Start point आमण िेवटी End point माकव करन घेणे
तयानांतर सवव समुहाांना स्टाटव पॉई ां टच्या मागे राांगेत राहाण्यास साांगणे
इन्ड पॉई ां टला पाणी भरलेली बके ट, साबण. मग्गा ठेवून देणे
तयानांतर मुलाांना पुन्हा खेळामवषयी कल्पना देणे.
a. ही धावण्याची ियवत आहे
उपक्रम : पाणी व साबणाने हात धुण्यासाठी धावण्याची ियवत
उद्देश : कमी वेळेत अगदी योग्य पद्धतीने हात धुण्याची सवय
वेळ : 45 ममनीटे
प्रमुख् धडा:कमी वेळेतही योग्य पद्धतीने धुणे िक्य आहे
ननयोजन: मुलाांना वेगवेगळ्या समुहामध्ये मवभागून घेणे ( एका समुहात 4 ते 8 मुलां याप्रमाणे )
सानहत्य : बार साबण, िुद्ध पाण्याची बके ट, मग्गा. जेवढे समुह असतील तया प्रमाणात हे सामहतय लागेल.
2
b. मुलाांना धावत जावून के वळ दहा सेकां दात साबणाने हात धुवून पुन्हा आपल्या जागेवर यावां
c. हात धुताना प्रेरक दहा सेकां दाची मामहती मोठ्याने देत राहील
d. हात धुताना मवद्यार्थयावने हात धुण्याच्या सवव स्टेप के ल्याच पामहजेत.
e. पमहला मवद्यार्थी आल्यानांतर दुसऱ्या मवद्यार्थयाांने धावून हात धुवायचे आहेत.
f. जेव्हा सवव मुलाांचे हात धुवून होतील तेव्हाच हा खेळ सांपेल.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
मुलं हात धुण्यासाठी संपूणय दहा सेकं द वापरत आहेत का?
कमी वेळेत हात धुताना मुलं सवय स्टेप्स करत आहेत का ?
हात धुवून परतताना मुलं पाण्याचा मग्गा, साबण व्यवस्थीत ठेवतात ?
मुलं हात कशी वाळवत आहेत ?
समारोप :
ममत्ाांनो, आपल्या वेळ मकतीही असो, हात धुतल्यामिवाय कोणताही पदार्थव खाणे आरोग्यास आहे, तयामुळे कमी
वेळेतही आपण योग्य पद्धतीने हात धुवू िकतो हे आज आपण पामहले. कारण हात धुतले नाहीत तर मात् मग
आजारी पडा मन डॉक्टरचे इजां ेक्िन घ्या, तयापेक्षा हात धणु े चाांगलेच ना ?
चचेचे मुद्दे :
1. कमी वेळेत हात धुताना काय वाटले ?
2. कमी वेळेत हात धुताना जर स्टेप्स के ल्या नाही तर काय होईल ?
3. असा प्रसंग कधी घडतो ?
4. हात न धुता जेवलो तर काय होईल ?
1
सत्र 5 : हात, पाणी आणण साबण ( Hand water & Soap)
उपक्रमाबद्दल प्रस्तावना:
मित्रांनो, आपले आरोग्य हेच आपले खरे बक्षीस आहे. आपण त्यरसरठी स्वच्छतेच्यर चरांगल्यर सवयी
वेळीच अांमगकररल्यर परमहजेत. त्यरसरठी आपल्यरकडे वेगवेगळी सरधणे आहेत. आज आपण
त्यरबरबतचरच एक खेळ घेणरर आहोत.
कृ ती :
िुलरांनर हरत, परणी व सरबण यरांच्यर ॲक्शन्स
कशर कररयच्यर ते मशकवणे
पांजर म्हणजे हरत, िुठ म्हणजे सरबण, एक
अांगठर वर उचलेली मनशरणी म्हणजे परणी अशी
सरांके तीक िरमहती िुलरांनर देणे
यर खेळरत प्रेरक हर सवव िुलरांनर वेगवेगळ्यर
सिुहरत परठवेल, एकर सिुहरत के वळ तीनच
िुले हवीत. यर िुलरांनर वरील प्रिरणे सरांके तीक िरमहती मदली की प्रेरक िोठ्यरने हरत, परणी व सरबण
असे एकरपरठोपरठ एक, पण थरांबत थरांबत म्हणेल, जस जसर तो/ती सरबण, परणी, हरत असे म्हणत
असेल त्यरचवेळी िुल आपल्यर हरतरच्यर सहरय्यरने सरांके मतक मचन्ह तयरर करतील.
उदर. प्रेरकरने सरबण म्हटले की मवद्यरथी सरबणरची ॲक्शन म्हणजे िुठ बरांधून ती दरखवतील, हरत
म्हटलर की पांजर दरखवतील इ.
सररवरचर ररऊां ड सांपल्यरनांतर सवव िुलरांनर डोळे बांद कररयलर लरवणे व प्रत्येक िुलरने तीन पैकी
कोणतीही एक कृती करण्यरची सुचनर कररवी.
त्यरनांतर सरबण, परणी, हरत असे प्रेरकरने बोलतरच सवव िुले वेगवेगळ्यर ॲक्शन्स करतील. ज्यर
सिुहरतील मतन्ही िुलरांनी एकरच प्रकररच्यर ॲक्शन्स के लेल्यर असतील तो सिुह पररभूत होईल ते
उपक्रम : हरत, परणी आमण सरबण
उद्देश : केवळ परणी आमण सरबणच हरतरची रक्षर करु शकतरत हे िुलरांनर स्पष्ट करणे.
वेळ : 45 मिमनटे
प्रमुख् धडा:मनरोगी जीवनरसरठी रोज सरबणरने हरत धुणे हरच योग्य पयरवय आहे
णनयोजन: प्रत्येकी तीन िुलां असतील असे सिुह बनमवणे
साणहत्य : मवजेत्यरांसरठी बक्षीसे
2
खेळरतून बरद होतील तर ज्यर सिुहरतील मतन्ही िुलरांपैकी कुणी सरबण, कुणी परणी तर कुणी
सरबणरची ॲक्शन के ली असेल तो सिुह योग्य असेल. त्यरांनर पुढच्यर ररऊां डसरठी मनवडणे
परणी, सरबण व हरत असे अनेक सिुह असतील तर पुन्हर पुन्हर अशरच प्रकररे उपक्रि घ्यरयचर, व
शेवटी जो सिूह परणी, सरबण व हरत बनेल तोच मवजेतर िरनलर जरईल.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
सवव मुलाांना खेळ कळलेला आहे ?
सववच मुलां खेळात सहभागी होत आहेत ?
समारोप :
मित्रांनो आपण हे परमहलां की परणी, सरबण आमण हरत असलेलर सिूहच मवजयी झरलर. यरचरच अथव असर की, जर
केवळ परणी आमण सरबण, केवळ सरबण आमण हरत असे सिूह असतील तर ते बरद झरलेले आहेत. यरचे कररण
हरत धुतरनर परणी व सरबण यर दोघरांचरही वरपर के लर तरच हरत स्वच्छ धुतले जरतरत. के वळ परणी हे हरत
धुण्यरसरठी पुरेसे नरही. िग मवसरणरर नरही नर हे कधी?
-----------O------------
चचेचे मुद्दे :
1. कोणते समूह णवजयी झाले ?
2. कोणते समूह खेळातून बाद झाले ?
3. समुह णवजयी होणे व बाद होणे याचे कारण काय ?
4. या खेळातून आपण काय णशकलो ?
1
सत्र 6 : बिट्टू ( Bittu game)
नव्या उपक्रमािद्दल प्रस्तावना:
मित्रांनो, आज आपण एक खेळ खेळणरर आहोत. आतरपर्यंत आपण जे जे मिकलो ते ते आपण मकती स्वीकररले हे
पहरण्र्यरचरच हर खेळ, जो र्यर खेळरत मवजर्यी होईल तर्यरांने जे मिकलो ते स्वीकररले असे लक्षरत र्येईल. खेळरचे नरव
आहे मिट्टू खेळ, र्यरतील मिट्टू म्हणजे कॅ प्टन. चलर तर िोधू आपण आपलर कॅ प्टन
कृ ती :
आपण कॅ प्टन िनण्र्यरचर खेळ खेळत आहोत, तसेच कॅ प्टन हर सुदृढ असरवर र्यरची तर्यरांनर कल्पनर द्यरवी.
सवव मवद्यरर्थर्यरंनी मिट्टूच्र्यर सुचनर लक्षपूववक परळरर्यच्र्यर आहेत हे स्पष्ट कररवे.
आतरपर्यंत झरलेल्र्यर वेगवेगळ्र्यर खेळरांिध्र्ये चिक दरखमवलेल्र्यर िुलरलर/ िुलीलर सुरुवरतीलर मिट्टू म्हणून
मनवडरवे. र्यर मिट्टूलर खेळरची, द्यरर्यच्र्यर आदेिरची सांपूणव कल्पनर द्यरवी.
तर्यरनांतर िुलरांनर वेगवेगळे हरवभरव कररर्यलर लरवणे, जसे की आांिे परडर, जेवण जेवर, अांडे फोडर, सरिण
घ्र्यर, हरत धुवर, परणी घ्र्यर इ. करही हरवभरवरांचे अपेक्षीत मचत् मदलेले आहे तर्यरप्रिरणे सुरुवरतीलर सररव
करुन घ्र्यरवर.
तर्यरनांतर मिट्टू िुलरांसिोर जरवून सुचनर करण्र्यरस सुरुवरत करेल
सुचनर क्र. 1, अांडे फोडून तर्यरचे ऑम्लेट िनवर, ही सुचनर मिळतरच सहभरगी मवद्यरर्थी हरवभरव करतील.
उपक्रम :मिट्टू खेळ
उद्देश : िुलरांनी स्वच्छतेच्र्यर सवर्यी मकतपत अांमगकररल्र्यर र्यरची पडतरळणी करणे
वेळ : 30 मिमनटे
प्रमुख् धडा: कोणतेही काम करताना हात सािणाने स्वच्छ धुवावे, हे कधीच बवसरु नये
बनयोजन: दहर िुलरांचर सिूह
साबहत्य : िुलरांनर द्यरवर्यरचे िक्षीसे, सवव सहभरगींसरठी गळ्र्यरत अडकमवण्र्यरची ओळखपत् र्यरवर िरळर
स्वच्छतर मित् असर उल्लेख असरवर.
2
सुचनर क्र.2, तर्यरर झरलेले ऑम्लेट आतर खरऊन टरकर, ही सुचनर मिळतरच सहभरगी मवद्यरर्थी हरवभरव
करतील
सुचनर क्र. 3, सांडरसलर जरवून र्यर, ही सुचनर मिळतरच सहभरगी मवद्यरर्थी हरवभरव करतील
हे करीत असतरनर मिट्टू सवव िुलरांकडे लक्ष ठेवेल, की अांडे फोडण्र्यरपूवी िुले हरत धुण्र्यरचर अमभनर्य करतरत
कर ?, अांडे खरण्र्यरपूवी हरत धुतरत कर ? खरल्ल्र्यरनांतर हरत धुतरत कर ? सांडरसलर जरवून आल्र्यरनांतर हरत
धुतरत कर ? जी िुलां हरत धुण्र्यरचे हरवभरव करतील ते ठरतील मिट्टू म्हणजेच कॅ प्टन िनून अन्र्य िुलरांनर
सुचनर देतील, तर्यरवेळी पुन्हर नव्र्यरने हर खेळ खेळलर जरईल. र्यरवेळी प्रतर्येक सुचने नांतर कॅ प्टन हरत
धुण्र्यरची आठवण करुन देईल.
उदर. अांडे फोडर, अरे अगोदर हरत सरिणरने धुवर, िग िुले मचत्रत दरखमवल्र्यरप्रिरणे हरत धुण्र्यरचर अमभनर्य
करतील.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
बवद्यार्थी सुचनाांचे योग्य पालन करीत आहेत ?
बवद्यार्थी महत्वाच्या प्रसांगी हात धुण्याचा अबिनय करीत आहेत ?
समारोप :
मित्रांनो, आपल्र्यर हे लक्षरत आले आहे की, िहतवरच्र्यरवेळी हरत सरिणरने धुवरर्यलरच हवेत, पण अजूनही करही
मवद्यरर्थी ही सुचनर परळत नरही असे आजच्र्यर खेळरवरुन लक्षरत आले आहे, हे चरांगले नरही, जर असेच ररमहले तर
ते आजररी पडतील, तर्यरांचर अभ्र्यरस िुडेल, आमण तर्यरांचे नुकसरन होईल, तर्यरिुळे आपण आज सवरंनी मनधरवर करु
र्यर की आम्ही कधीच हरत सरिणरने धुण्र्यरचे मवसरणरर नरही.
-----------O------------
चचेचे मुद्दे :
1. तुम्ही कॅ प्टन कसे िनाल ?
2. जर सांडासला जावून आल्यानांतर हात सािणाने धुतले नाहीत तर काय होईल ?
3. हा सांदेश तुम्ही घरातील लोकाांना व बमत्राांना द्याल ? कोणाला साांगाल आबण कसे ?
1
सत्र 7: सोबती आणि साबि (Catch and Soap)
नव्या उपक्रमाबद्दल प्रस्तावना:
मित्रांनो, आज आणखी एक खेळू आपण. सोबती आमण सरबण.
कृ ती :
सोबती व सरबण हर खेळ आपण खेळत आहोत हे मवद्यरर्थ्रांनर सरांगणे
त््रतील तीन मवद्यरर्थ्रांची मनवड करणे, त््रतील एकरलर परणी, एकरलर सरबण व एकरलर जांतूची भूमिकर
करर्ची आहे, त््रांनर तशी नरवे द्यरवीत
परणी म्हणून ज््रची ओळख आहे त््रच््र हरतरत बॉटल, सरबणच््र हरतरत सरबण द्यरवर.
परणी आमण सरबण एकर बरजूलर उभे ररहतील आमण जांतू हर अन्् िुलरांच््र िरगे लरगेल, पकडरपकडी
खेळतरत तसर, ज््र िुलरलर तो पकडले त््रच््रशी तो हरत मिळवेल.
ज््र िुलरलर जांतूने हरत मिळवलर ते िुल खरली बसेल
अशर खरली बसलेल््र िुलरकडे सरबण व परणी धरवत जरईल, एक हरत सरबण पकडेल तर दुसरर हरत
परणी , त््रिुलरचे हरत धरुन त््रलर हे दोघेही उठवतील व त््रलर सुरक्षीत करतील िग तो िुलगर जांतू
परसून दूर पळू लरगेल जांतू पुन्हर परठलरग करेल.
िैदरनरत जांतूने हरत मिळवल््रने खरली बसलेलर एकही मवद्यरर्थी नसेल ्रची खबररदररी सरबण व परणी
घेतील.
जेव्हर िैदरनरत एकही िुल बसलेलां नसेल तेव्हर परणी व सरबण जांतूच््रिरगे लरगतील व त््रलर पकडतील
तेव्हर खेळ सांपेल.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
मुलाांना हा खेळ कळला आहे ?
उपक्रम : सोबती आमण सरबण
उद्देश : जांतू हे अदृश्् असतरत व ते डोळ्रांनी मदसत नरही केवळ सरबण आमण परणीच िुलरांनर वरचवतरत
वेळ : 45 मिमनटे
प्रमुख् धडा:सरबण आमण परण््रिुळे आपण न मदसणररे जांतू िररुन सुरक्षीत ररहरतो.
णनयोजन: िुलरांनर सरबण,परणी व हरत अशी नरवे देवून सिुह त्रर कररवेत,
साणहत्य : परण््रची बॉटल, सरबण व जांतूचे मचत्
2
मुलां जांतूने स्पशश के ल्यानांतर खाली बसत आहेत ?
समारोप :
परमहलांत मित्रांनो, सरबण आमण परणीच जतां ांपू रसनू आपले रक्षण करु शकते. उघड््र डोळ्रांनी जतां ू आपल््रलर
मदसत नरहीत, ते कधीही कुठेही आपल््रवर हल्लर करुन आपल््रलर आजररी करु शकतरत, त््रिुळे आपल््रलर
सतत करळजी घ््रवी लरगेल, केवळ एकदरच हरत सरबणरने धुतलर म्हणजे झरले नरही कररण जांतू जसे सतत हल्लर
करतरत तशीच आपली सुरक्षरही सतत के ली परमहजे.
चचेचे मुद्दे :
1. जे जांतूने पकडले तेव्हा काय झाले ?
2. जांतूने पकडलेली मुलां पुन्हा का धावू लागली ?
3. त्याांना जांतूपासून कोिी वाचणवले ?
4. आपि उघड्या डोळ्याने जांतू पाहू शकतो का ?
1
सत्र 8 : पाणी से साबून मिलाते चलो ( Soap Tag)
नव्या उपक्रिाबद्दल प्रस्तावना:
मित्रानो, जंतू हे अदृश्य असतात व पाणी व साबणच आपली रक्षा करु शकतो, आज आपण साबण व पाणी कसे
काि करते ते पाहू. त्यासाठी आपण एक खेळ खेळू. खेळाचे नाव आहे पाणी से साबून मिलाते चलो.
कृ ती :
िुलाांना खेळाचे स्वरुप साांगा
या खेळासाठी एकू ण सोळा िुलां लागतील. त्यातील दहा जणाांना पाण्याची भूमिका करायची
आहे तर पाच जणाना जांतू बनायचे आहे, व एकच साबण असेल. या सवाांकडे त्याांच्या त्याांच्या
भूमिके नुसार वस्तू असतील.
पाणी बनलेली दहा िुलां खो खो खेळताना जसे बसतात तशा प्रकारे एका
राांगेत एक हाताचे अांतर ठेवून उभी राहातील. एकाचा चेहरा इकडे तर
दुसऱ्याचा मतकडे याप्रिाणे
जांतूांना पकडण्यासाठी साबण िागे लागेल तेव्हा हे जांतू या पाण्याच्या
भवती घड्याळ्याच्या मदशेने धावतील.
उपक्रि : पाणी से साबून मिलाते चलो,
उद्देश : पाणी व साबण ही साखळी सवव जंतू िारतात हे मवद्यार्थयाांच्यात आणून देणे
वेळ : 45 मिमनटे
प्रिुख् धडा:पाणी व साबण यांचा संयोग झाला की पाणीच साबण बनते व जंतूनाशक ठरते.
मनयोजन: िुलांना पाणी , जंतू , साबणाची भूमिका द्यावी. या खेळासाठी दहा िुले पाणी , एक िुल साबण व
पाच िुलं जंतू असेल. िामगल खेळात जंतू म्हणून मनवडलेल्या िुलांनाच यावेळी जंतू म्हणून मनवडू नये
सामहत्य : पाण्याची बॉटल, साबण व जंतूच मचत्र, मशवाय सहभागी मवद्यार्थयाांसाठी स्वच्छता बँड
2
त्यानांतर जांतू पाण्याच्या िध्ये जी जागा आहे त्यािधून पळतील. साबण काही जांतूला एकटा
पकडू शकत नाही त्यािुळे साबण पाण्याला स्पशश करुन त्याच्या हातात एक साबण देईल. िग हे
पाणी साबण बनेल आमण िग साबण व पाणी मिळून जांतूांचा पाठलाग के ला जाईल, अशा
प्रकारे एक एक करुन सवशच पाण्याला साबणाचा स्पशश होत राहील व सवशच साबण बनेल, िग
ते साबणाचे पाणी एक एक करुन जांतूांना पकडतील आमण हा खेळ सांपेल.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
सवश िुलां हा खेळ िनापासून खेळत आहेत ?
साबणाने स्पशश के लेलेच पाणी जांतूच्या िागे लागलेले आहे की के वळ पाणीच ?
सिारोप :
मित्रांनो, आपण हे लक्षात घेतलं पामहजे की केवळ एकटा साबण काहीच कािाचा नाही तो जंतू पकडू मकं वा िारु
शकत नाही तसेच केवळ एकटं पाणी काहीच उपयोगाचे नाही, या दोघांना एकत्र के ले तरच जंतूना संपवता येते. तसेच
ही एकाच वेळी करण्याची कृती नाही हे तुम्हाला िामहतीच आहे. ही अखंड प्रमिया आहे. के व्हा के व्हा आपण हात
धुवायला हवेत ?( िुलांनी उत्तर मदल्यानंतर ) शब्बास, कधीच मवसरु नका व पाळाही,
चचेचे िुद्दे
1. आपल्याला कोणाला सांपवायचे आहे ?
2. आपण जांतूांना कसे सांपवणार ?
3. ही के वळ एकदाच करण्याची कृ ती आहे का ?
1
सत्र 9 : कचरा गोळा करुन त्याचे व्यवस्थापन करण्याची शययत ( Solid waste management race)
उपक्रमाबद्दल प्रस्तावना:
मित्रांनो, आपण स्वच्छतेचे धडे घेत असतो, धनकचरर व्यवस्थरपन हर यरतील िहत्वरचर घटक आहे, यरबरबतचरच
एक खेळ आपण घेवू .यर खेळरतही आपल्यरलर शययत लरवरयची आहे.
ि
कृ ती :
िुलरांनर वेगवेगळे सिुह तयरर करण्यरस सरांगणे
टरकरऊ वस्तांचु े योग्य व्यवस्थरपन करण्यरचर खळे आपण खेळणरर आहोत यरची त्यरांनर कल्पनर द्यरवी.
4 ते 5 फुट रां दीचर व 30 ते 40 फुट लरांबीचर ट्रॅक बनवरवर. जेवढे सिुह असतील तेवढे ट्रॅक बनवरवेत.
यर ट्रॅकचर सुरवरतीचर पॉई ां ट व शेवटचर पॉई ां ट िरकय कररवर.
सुरवरतीच्यर पॉई ां टच्यर िरगे सवय मवद्यरर्थयरांनर ररांगर करन ररहण्यरस सरांगणे तर शेवटच्यर पॉई ां टवर कचरर
कु ड्यर ठेवरव्यरत. प्रत्येक सिहू रसरठी स्वतांत् कचरर कांु डी हवी.
जेवढी िुलां आहेत तेवढे करगदरचे तुकडे ( कचरर ) ट्रॅकवर टरकरवेत.
उपक्रम : कचरर गोळर करन त्यरचे व्यवस्थरपन करण्यरबरबत शययत
उद्देश : स्व्चछतर ही आपलीही जबरबदररी आहे यरची जरणीव िुलरांनर होणे
वेळ : 45 मिनीटे
प्रमुख् धडा: कच-यरच्यर व्यवस्थरपनरचे िहत्व
िनयोजन: िुलरांनर वेगवेगळ्यर सिुहरत मवभरगरवे ( 6 ते 10 िुलरांचर एक सिूह )
सािित्य : कचरर कांु डी, िरमकां ग परवडर, करगदरचे तकु डे, जवे ढी िलु ां आहते तेवढे तकु डे हवते .
2
त्यरनांतर िुलरांनर खेळरचे मनयि सरांगरवेत, ही शययत असून यरत प्रत्येक मवद्यरर्थयरांने धरवत जरवे, व धरवतर
धरवतर िरगरयतील करगदरच्यर तुकड्यरांपीकक कोणतरही एक तुकडर लचलनू तो कचरर कांु डीत टरकरवर, व
तेथून पुन्हर धरवत िुळ मठकरणी यरवे. एक मवद्यरथी परत आल्यरनांतर दुसरर खेळरडू तसरच जरईल.
सव य िलु ां व सव य करगदरचे तकु डे लचलनू कचरर कांु डीतच बरोबर टरकल्यरनांतरच हर खळे सांपेल.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
प्रत्येक मुलं कागदाचा तुकडा उचलत आिे ?
ते गडबडीतिी बरोबर कचरा कुं डीतच कचरा टाकत आिेत ?
समारोप :
मित्रांनो, आपण हे मचत् मठकमठकरणी परहरतो कक, मजकडे मतकडे कचरर टरकलेलर असतो, यर कचऱ्यरिुळे
सरवयजमनक आरोग्य धोक्यरत आले आहे. जर कचऱ्यरचे योग्य व्यवस्थरपन के ले नरही तर रोगररई पसरण्यरस सांधीच
मिळते. करही टरकरऊ वस्तू सडतरत त्यरचे योग्य व्यवस्थरपन के ल्यरस त्यरांचर वरपर खतर सररखर करतर येतो, तर ज्यर
टरकरऊ वस्तू सडत नरही त्यरवर प्रमियर करन त्यर पुन्हर वरपररत आणल्यर जरतरत. पण अशर प्रकररे व्यवस्थरपन
के ले नरही तर दुगांधी पसरणे, रोगररई पसरणे असे प्रकरर होतरत. हे होऊ नये म्हणून कचरर टरकण्यरसरठी नेहिीच
कचररकांु ड्यरांचर वरपर कररवर, शरळेत मकां वर घरीही. आपण एवढे तर मनश्चीतच कर शकतो, हो कक नरही ? कररण
आपल्यरलर मनरोगी वरतरवरण हवे आहे, चरांगल्यर सवयी लरवल्यर कक वरतरवरण आपोआप मनरोगी होईल.
-----------O------------
चचेचे मुद्दे :
1. िीदरनरत कचरर पडलेलर होतर ते कसे मदसत होते ?
2. तो कचरर जर कचरर पेटीत न टरकतर पुन्हर बरहेर टरकलर असतर तर कसे मदसले असते ?
3. कचरर कोणी लचललर, एकट्यरनेच सवय लचललर कक सवरांनी एक-एकच लचललर ?
4. जेव्हर आपण असर कचरर परहू तेव्हर यरपूढे करय कर ?
5. जर तुिच्यर मित्रने / िीत्ीणीने लघड्यरवर कचरर टरकलर तर तुम्ही करय कररल ?
6. कचरर लचलणे, सरफ करणे ही जबरबदररी कोणर एकट्यरचीच आहे कर ?
1
सत्र 10 : चूक की बरोबर ओळखणे ( True or False)
उपक्रमाबद्दल प्रस्तावना:
मित्रानो, आपण साबण व पाण्यानेच हात धुतल्यानंतर जंतू िरतात हे मिकलोय, मिवाय अन्यही स्वच्छतेच्या गोष्टी
मिकलोय, आता आपण एक खेळ घेणार आहोत, खरे तर ही स्पधााच आहे, आपल्याला काय चुक काय बरोबर हे
िोधायचे आहे.
कृ ती :
िामकिं ग पावडरने दोन बॉक्स तयार करा व त्यातील एकावर T तर दुस-यावर F असे मलहा. जेवढे सिुह
आहेत तेवढे बॉक्स बनवा.
मवद्यार्थी आपआपल्या सिूहात राहातील.
त्यानंतर एक सिूहाला प्रश्न मवचारायचा.
ज्या सिूहाला प्रश्न मवचारला जाईल त्या सिूहाच्या रांगेतील पमहला मवद्यार्थी सिुहातील मवद्यार्थयाािी
उत्तराबल चचाा करुन ताबडतोब बॉक्सच्या मदिेने जाईल व मवचारलेला प्रश्न चुक की बरोबर हे ठरवून
आपल्याला हव्या त्या बॉक्सिध्ये पाय ठेवेल, व तो परत येईल.
मवद्यार्थयािंने कोणत्या प्रश्नावर कोणत्या बॉक्सिध्ये पाय ठेवला याची नोंद प्रेरक न चुकता ठेवेल. कारण
त्यावरच मवजेता ठरणार आहे.
ज्या सिुहाने सवाच प्रश्नाची उत्तरे बरोबर मदलेली असतील तो सिूह मवजेता ठरेल.
जे सिुह उत्तरे चुकलीत त्यांच्यासाठी सवा बरोबर उत्तरांची घोषणा खेळ संपल्यानंतर करावी.
उपक्रम : चूक की बरोबर ओळखणे
उद्देश : िुलांना काय योग्य काय अयोग्य हे ओळखता येणे
वेळ : 45 मिमनटे
प्रमुख् धडा:आरोग्यदायी सवयी याच महच योग्य जीवनपद्दती आहे.
ननयोजन: िुलांना वेगवेगळ्या सिूहात मवभागणे , एका सिूहात 4 ते 5 िुलं असतील.
सानित्य : िामकिं ग पावडर, चूक मकं वा बरोबर प्रश्नांची यादी , बक्षीसे
2
सवा िुलांना सहभाग मिळेपयिंत हा खेळ सुरु ठेवावा.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
कोणत्या प्रश्नाचं उत्तर सववच मुलांनी अचूक नदले ?
कोणत्या प्रश्नाचं उत्तर सववच / जास्तीत जास्त मुलांनी चुकीचं नदलं ?
प्रश्नावली( सुचनवलेले )
साबण व पाण्यानेच हात धुतल्यास हाताचे जंतू मनघून जातात ( बरोबर, T)
उघड्यावर संडास के ल्यास रोगराई पसरते ( बरोबर, T)
आपण उघड्यावर कचरा टाकून द्यावा ( चूक, F)
जेव्हा दात घासत असतो, तसेच जेव्हा चेहरा धुवत असतो तेव्हा पाणी वाया जावू नये म्हणून नळ बंद करुन
ठेवावा ( बरोबर, T)
पाणी व स्वच्छतेच्या सुमवधांच्या देखभाल दुरु
स्तीची जबाबदारी आपली नाही( चूक, F )
पाणी व स्वच्छतेच्या सुमवधा नेहिीच वापरण्याची गरज नाही ( चूक, F )
पाणी व स्वच्छतेच्या सुमवधांची काही तुटफूट झाली तर आपण मिक्षकांना सांगावे ( बरोबर, T)
जर आपलया पाणी व स्वच्छतेच्या सुमवधांचा कोणी गैरवापर करीत असेल तर आपण त्यास र्थांबावावे.
( बरोबर, T)
आपण आपल्या कुटूंबातील सदस्य व मित्रांनाकडेही साबणाने हात धुण्याबाबत आग्रह के ला पामहजे
( बरोबर, T)
या सुमवधा आपल्या आरोग्यासाठीच आहेत ( बरोबर, T)
संडासहून आल्यानंतर कधी कधी हात साबणाने धुतले नाहीत तरी चालते ( चूक, F)
आपले हात घाण मदसत नाहीत म्हणजे ते धुण्याची गरज नाही ( चुक, F )
आपले हात स्वच्छ मदसतात म्हणजे त्यावर जंतू नसतात ( चूक, F )
समारोप :
मित्रांनो, आज आपण ही स्पधाा घेतली त्यातून आपली प्रगती होताना मदसत आहे, पण अजूनही काही वेळा चुका
होवू नये म्हणून आपण सावध असायला हवे .
1
सत्र 11: जोड्या लावणे ( Match the habits)
नव्या उपक्रमाबद्दल प्रस्तावना:
आज आपण एक वेगळी स्पर्धा घेणधर आहोत, चधांगल्यध सवयी व त्यधचे पररणधम यधांच्यध जोड्यध लधवणधर आहोत.
कृ ती :
मुलधांनध 8 ते 12 जणधांचे तीन ते चधर समूह करधयलध सधांगणे
आरोग्यदधयी सवयीं ओळख्यधचध खेळ आपण खेळत आहोत यधची मुलधांनध कल्पनध द्यध.
यधपूवीच्यध खेळधांप्रमधणेच यधसधठीही ट्रॅक तयधर करणे. ही त्यधच खेळधांप्रमधणे शयात आहे.
समोरच्यध ठठकधणी आरोग्यदधयी सवयींच्यध कधडाचध सांच ठेवधवध, तर मुलधांच्यध हधतधत देण्यधसधठी वतानधांच्यध कधडाचध
सांच ठेवधवध.
मुलधांनध एक ओळीने उभां केल्यधनांतर त्यधांच्यध हधतधत वतानधची कधडास द्यधवीत
ज्यधच्यध हधतधत कधडा असेल त्यधने र्धवत जधवून समोर ठेवलेल्यध आरोग्यदधयी सवयीचे कधडामर्ून आपल्यध
हधतधतील वतान कधडधालध सुसांगत कधडा ठनवडून र्धवत मधगे यधवे
उदध. जर वतान हधत र्ुणे असेल तर मुलधने समोरच्यध कधडास मर्ून सधबणधने हधत र्ुणे हे कधडा शोर्ून आणधवे.
जी मुलां अशध जोड्यध जुळठवतधनध चुकतील ती बधद होतील, पण त्यधच्यध हधतधतील कधडा दुसऱ्यध मुलधच्यध हधतधत
ठदले जधवून त्यधलध जोडी जुळठवण्यधसधठी पधठवधवे.
सवा मुलां सहभधगी झधल्यधनांतर हध खेळ पुन्हध घ्यधवध पण यधवेळी वेळ अगदीच कमी द्यधवध, कमी वेळेत योग्य
जोड्यध लधवण्यधचे आव्हधन करधवे.
उपक्रम : जोड्यध लधवणे
उद्देश : चधांगल्यध सवयींचे पररणधम मुलधांनध कळतील
वेळ : 60 ठमठनटे
प्रमुख् धडा:चधांगल्यधगोष्टींचे पररणधम चधांगलेच होतधत, त्यधमुळे चधांगल्यध सवयी स्वीकधरध
ननयोजन: मुलधांचे वेगवेगळे समूह तयधर करधवेत, एकध समूहधत 8 ते 12 मुलां असतील
सानित्य : मधठकिं ग पधवडर, चधांगल्यध , वधईट सवयी त्यधचे पररणधम यधबधबत कधडास, बक्षीसे
2
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
कोणत्या वताना े व ोगोयदयदायी सवयी ी जोडी सवा मुलाीनी ो क लावली ?
कोणत्या वताना े,ोगोयदयदायी सवयी ी जोडी सवा /जास्तीत जास्त मुलाीनी ुकी ी लावली ?
वतान व योयदय सवय याी ी यादी
वतान योयदय सवय
सांडधसलध जधणे शौचधलयधचध वधपर
हधत र्ुणे सधबणधचध वधपर
जेवणधपूवी हधत सधबणधने र्ुणे
सांडधसलध जधवून आल्यधवर हधत सधबणधने र्ुणे
ठशांकल्यध नांतर हधत सधबणधने र्ुणे
कचरध टधकणे कचरध कांु डीतच टधकण े
पधण्यधचे पधणी ओगरधळ्यधनेच घेणे
पधण्यधचे भधांडे नेहमी झधकून ठेवणे
डधयररयध ओआरएसचे पधणी ठपणे
ठशजवलेले अन्न / ठमठधई झधकून ठेवणे
वधढलेली नखे नेलकटरने कधपून टधकणे
सधांडपधणी ठकचन गधडान ठकां वध शोष खड्डध बनठवणे
लहधन मुलधची शी योग्य पद्धतीने शौचधलयधत टधकणे ठकां वध खड्डध कधढून
त्यधत पुरुन टधकणे
शौचधलय / मुतधरीचध वधपर वधपरधनांतर त्वरीत स्वच्छ करणे
हधत र्ुवधयच्यध सवयी त्यधांची योग्य देखभधल दुरु
स्ती करणे
समागोप :
ठमत्धांनो, आज ज्यध जोड्यध जुळवलेल्यध आहेत त्यध कर्ीच ठवसरु नकध त्यध नेहमी लक्षधत ठेवध त्यधचप्रमधणे
अनुकरनही करध, मलध ठवश्वधस आहे तुम्ही सवा चधांगली मुलां आहधत त्यधमुळे तुम्ही ठवसरणधर नधहीत.
े े मुद्दे
1. आपण ठनमयीत करणधरी वताने कोणती ? व त्यधबधबतच्यध चधांगल्यध सवयी कोणत्यध ?
2. चुकीच्यध सवयी घधलठवण्यधसधठी कधय करधवे ?
3. जर ठमत् ठकां वध घरधतील कोणीही व्यक्ती चुकीचे वतान करत असेल तर कधय करधवे ?
1
सत्र 12 : चालता बोलता ( Chalata Bolata)
नव्या उपक्रमाबद्दल प्रस्तावना:
मित्रांनो आज आपण एक स्पर्रा घेणरर आहोत, टीव्हीवरी ‘चरलतर बोलतर’ यर करयाक्रिरसररखी ही स्पर्रा असेल,
िी आपल्यरलर प्रश्न मवचररेन, आपण त्यरची उत्तरे द्यरयची आहेत व ज्यरचे उत्तर बरोबर असेल त्यर मवद्यरर्थयरालर
बमिसही मिले जरणरर आहे. चलर तर व्हर तय्यरर ….
कृ ती :
सवा िुलरांनर स्पर्ेबरबत िरमहती द्यरवी, मवचररले जरणररे प्रश्न हे परणी व स्वच्छतेसांबांर्ीतच असतील हे
सरांगरवे. आतरपयंत त्यरांनर मिकमवलेल्यर गोीच यरत सिरमव असतील असे सरांगरवे.
मवचरररयच्यर प्रश्नरांची प्रश्नरवली तयरर कररवी
सवा िुलरांसिोर हर करयाक्रि होणरर आहे
प्रत्येक िुलरलर तीन प्रश्न मवचरररवेत
करयाक्रि सुरु करतरनर सरतवीच्यर िुलरांपरसून पमहलीच्यर िुलरांपयंत अिर क्रिरने िुलरांनर बोलवरवे. प्रत्येक
वगरातून तीन पेिर जरस्त िुलरांनर प्रश्न मवचररु नये, अन्यथर वेळेची कितरतर भरसेल.
िुलरांनर सिोर येणरसरठी आवरहन कररवे, जी िुलां हरत वर करतील त्यरतील अिर िुलरांनर प्ररर्रन्यरने
मनवडरवे जी आतर पयंत कोणत्यरही उपक्रिरत सहभरगी झरलेली नव्हती, मकां वर त्यरांनर सांर्ी मिळरली नरही.
उपक्रम : स्वच्छतेवर आर्ररीत चरलतर बोलतर करयाक्रि
उद्देश : स्वच्छतेचे सांिेि यर अनोख्यर करयाक्रिरिुळे प्रत्येक िुलरच्यर िनरत पक्के बसतील
वेळ : 60 मिमनटे
प्रमुख् धडा:स्वच्छतेिुळेच आपली प्रगती आहे.
ननयोजन: 1 ते 7 च्यर सवा िुलरांनर एकत् बसवून प्रत्येक वगरातून 3 िुलरांनर प्रत्येकी 3 प्रश्न मवचररणे
सानित्य : सरबण, नेलकटर, कां गवर, टुथब्रि, स्वच्छतर बँड
िुलरांचे वय परहून प्रश्न मवचरररवेत, एक िोन प्रश्न अगिी सोपे असरवेत, मिवरय हरत र्ुण्यरच्यर वेळर
कोणत्यर, हरत किरने र्ुवरवर, करहीही खरण्यरपूवी करय कररवे ?िौचरलय मकां वर िुतररीचर वरपर के ल्यरवर
करय कररवे असे प्रश्न वररांवरर मवचरररवेत जेणे करुन त्यरची उत्तरे सवाच िुलरांनर तोंडपरठ होतील व वतान
बिलही होण्यरस िित होईल.
एक िुलगर/ िुलगी सिोर आल्यरनांतर एक प्रश्न मवचरररवर, िुलरांनी िोठ्यरने उत्तर मिले परमहजे. उत्तर बरोबर
असेल तर टरळ्यर वरजूवन त्यरचे अमभनांिन कररवे, व जर चुकीचे असेल तर पूढील प्रश्नरसरठी समिच्छर
द्यरव्यरत, अिरच प्रकररे तीन प्रश्न मवचरररवेत.
प्रश्न मवचररतरनर वरतरवरण अगिी िोकळे व आनांििरयी कररवे, िुलां घरबरली तर त्यरचर पररणरि सवाच
िुलरांवर होईल
जर िुलरने चुकीचां उत्तर मिलां तर बरोबर उत्तर करय हे सवा मवद्यरर्थयरंनर सरांगणे, तसेच बरोबर उत्तर मिल्यरनांतर
सोबत प्रेरकरने अमर्कची िरमहती द्यरवी.
स्पर्ेत सहभरगी होणर्यर प्रत्येक मवद्यरर्थयरालर करही न करही तरी बिीस द्यरयचेच आहे
जो मवद्यरथी एकरच प्रश्नरचे उत्तर बरोबर िेईल त्यरलर कां गवर बिीस द्यरवर, जो िोन प्रश्नरांची उत्तरे बरोबर
िेईल त्यरलर नेलकटर द्यरवर व जो मतन्ही उत्तरे बरोबर िेईल त्यरलर िोठर सरबण बिीस द्यरवर व जो सवाच
उत्तरे चुकीची िेईल त्यरलरही प्रोत्सरहीत करण्यरसरठी स्वच्छतर बँड, टुथ ब्रि असे करही तरी बिीस द्यरवे व
पुढील वरटचरलीसरठी समिच्छर द्यरव्यरत.
मतन्ही प्रश्न मवचररुन झरल्यरबरोबर तरबडतोब उपमस्थत िरन्यवररांच्यर हस्ते बिीस िेण्यरत यरवे
यर स्पर्ेसरठी नोडल मििकरसह, अन्य मििक व िुख्यरध्यरपकही, िरळर व्यवस्थरपनक समितीचे
पिरमर्कररी , सिस्य उपमस्थत ररहतील असे मनयोजन कररवे.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
मुलं सिभागी िोण्यासाठी उत्सुक आिेत का ?
मुलं योग्य उत्तरे देत आिेत का ? उत्तरं देताना त्यांचा आत्मनवश्वास कसा िोता ?
ज्या मुलांना उत्तरे देता आली नािीत त्यांचे मनोबल खचले तर नािी ना ?
मुलांना उत्तरे का देता आली नािीत ?
मुलांना प्रश् न कळण्यामध्ये अडथळा झाला का ?
2
चचेचे मुद्दे
1. यर करयाक्रिरिर्ून िुलरांनर करय नवीन ज्ञरन प्ररप्त झरले ?
2. गेल्यर तीन िमहन्यरपरसून ररबमवलेले उपक्रि कसे होते ? त्यरचर िुलरांनर मकती फरयिर झरलर ?
3. हे स्वच्छतेचे सांिेि सवा मित् व नरतेवरईकरांनर कसे सरांगरल ?
प्रश्नावली ( सुचनवलेले )
हरत र्ुण्यरच्यर स्टेप्स कोणत्यर ?
हरत कर्ी कर्ी र्ुतलेच परमहजेत ?
हरत किरने र्ुतले परमहजेत ?
िौचरलय व िुत्ीचर वरपर के ल्यरांनतर करय कररवे ?
जेवणरपूवी करय कररवे ?
मवष्टर कोणकोणत्यर िरगराने पोटरत जरते ?
मवष्टेिुळे होणर्यर आजरररांची नरवे करय ?
डरयररयरलर आपण कसे रोखू िकतो ?
हरत र्ुण्यरसरठी कोणत्यर गोी असणे आवश्यक आहे ?
एक ग्रॅि मवष्टेत मकती मवषरणू, मकती जीवरणु असतरत ?
हरत र्ुण्यरचां गरणां म्हणून िरखवर
(यर सवा प्रश्नरांची उत्तरे 1 ते 12 सत्रांत आहेत, प्रेरकरने ती िोर्ून त्यरांची यरिी कररवी, व ती तरलुकर सिन्वयकरकडून
तपरसून घ्यरवी )
समारोप :
मित्रांनो, ही िरळर तुिची आहे त्यरिुळे यर िरळेची, िरळेतील स्वच्छतर सुमवर्रांची िेखभरल िुरु
स्ती तुिच्यरच
हरतरत आहे, आमण सवरंत िहत्वरचे म्हणजे तुिची स्वत:ची करळजी घेणेही तुिच्यरच हरतरत आहे कररण स्वच्छ
हरतरतच िि आहे, हरत सरबणरने स्वच्छ ठेवणे हे तुिचे कताव्यच आहे.
3
शालासिद्धी - शाळेत संकलित करायच्या महत्वाच्या बाबी
शालासिद्धी - शाळेत संकलित करायच्या महत्वाच्या बाबी
A grade मध्ये येणाऱ्या शाळांची यादी तसेच अधिकाऱ्यांच्या भेटीचे दिनांक बघण्यासाठी क्लीक करा
शाळासिद्धी बाह्य मूल्यमापन pdf
*********************************
संपूर्ण माहिती विषयनिहाय तसेच PDF मध्ये बघा
*********************************
क्षेत्र -१
शाळेचे सामर्थ्य स्त्रोत १ शासन आदेश अ )-राष्ट्रीय अभ्यासक्रम आराखडा. ब)शिक्षण हक्क अधिनियम २००९ . क )स्वच्छ भारत स्वच्छ विद्यालय परिपत्रक .
२ शालेय आवार मैदानाची अधिकृतरीत्या नोंदणी ,उपलब्ध खेळाच्या मैदानाची नोंद .
३ शाळेत करण्यात आलेली दुरुस्ती /देखभाल नोंद.
४ क्रीड्डान्गन मापे ,उपलब्ध साहित्याची यादी .
५ ग्रंथालय देवघेव रजिस्टर ,उपलब्ध पुस्तकाची यादी ,साठा नोंद वही .
६ किचनमध्ये उपलब्ध भांडे व साहित्याची यादी .
७ वर्गणी लावलेली वृतपत्रे,मासिके,नियतकालिके,इ पुस्तके यादी.
८ विद्युत उपकरणाची यादी,प्रथोमपचार साहित्य यादी .
९ नळाच्या तोट्याजवळ हात धुण्यासाठी साबणाची उपलब्धतता .
१० मागील वर्षी घेतलेल्या सांस्कृतिक /क्रीडास्पर्धा नोंदी.
११ पाणी तपासणी अहवाल ,शुद्धीकरणा साठी केलेली कृती .
१२ शाळा विकासासाठी मागणी केलेल्या अनुदानाची/प्रस्तावाची नोंद.
------------------------------------------------------------
क्षेत्र -२
अध्यन व अध्यापन व मूल्यमापन २ CCA नोंदवही व अभिलेखे व निकालपत्रके .
३ पालक भेट ,गृहभेटी ,नोंदवही .
४ इयत्तावार व विषयवार शैक्षणिक साहित्य यादी.
५ ज्ञानरचनावद साहित्य यादी,डिजिटल साहित्य यादी .
६ वर्षभरात राबविल्या जाणाऱ्या उपक्रमाची यादी .
७ वर्षभरात प्राविण्य मिळवलेल्या स्पर्धांची मीहिती .
८ वार्षिक, मासिक , घटक नियोजन ,ताचन वही .
९ वर्ग व्यवस्थापन,गणित पेटी,विज्ञान पेटी.
१० सूचना वही ,शिक्षक लोग्बूक ,अभिप्राय रजिस्टर .
११ स्काउट गाईड ,मीना-राजू मंच स्थापना रजिस्टर .
१२ सहशालेय व इत्तर कार्यक्रम फोटो .
१३ विध्यार्थी हजेरी .
------------------------------------------------------------
क्षेत्र -३
विध्यार्थी प्रगती संपादुणूक आणि विकास २ वर्ग अध्यापण नियोजन .
३ विधार्थी हजेरी .
४ पटनोंदणी रजिस्टर ,शाळा बाह्य मुले सर्वेक्षण रजिस्टर.
५ परिपाठ नियोजन रजिस्टर
६ शिक्षक पालक ,मत पालक ,मंत्रिमंडळ रजिस्टर .
७ सह शालेय उपक्रम रजिस्टर .
८ विध्यार्थी प्रगती विषयी असलेल्या नोंदी.
९ पायाभूत चाचणी ,आकारिक चाचणी,संकलित चाचणी सर्व अभिलेखे.
------------------------------------------------------------
क्षेत्र -४
शिक्षकांची कामगिरी आणि व्यावसायिक विकासाचे व्यवस्थापन २ शाळेत राबविल्या जाणाऱ्या योजनांची महिती रजिस्टर.
३ नवीन शिक्षकांसाठी केलेल्या उदबोधनाचा तपशील .
४ किरकोळ रजा रजिस्टर .
५ अनुपस्थित शिक्षकांच्या वर्गाची पर्यायी व्यवस्था रजिस्टर .
६ शिक्षकांनी सेवेत प्राप्त केलेल्या पात्रतेची नोंद रजिस्टर .
७ वर्ग शिक्षकांनी वर्गासाठी वर्षभरासाठी केलेले नियोजन रजिस्टर.
८ शिक्षकांचे लोग्बूक रजिस्टर .
९ शाळा विकास आराखडा U-DISE FORM
१० शिक्षकांचे प्रशिक्षण नोंद रजिस्टर.
११ सर्व शिक्षक स्वयं मूल्यमापन अहवाल .
११ पाठ्यक्रम पूर्ण करण्यासाठी केलेले नियोजन .
१२ शिक्षकांसाठी घेतलेले चर्चा सत्र ,परिसंवाद,काय्शाला,शैक्षणिक अभ्यासदौरा रजिस्टर.
------------------------------------------------------------
क्षेत्र -५
शालेय नेतृत्व आणि व्यवस्थापन २ शाळा विकास आराखडा प्रत .
३ शाळा व्यवस्थापन रजिस्टर.
४ शिक्षक पालक,माता पालक,विशाखा समिती,शालेय परिवहन समिती रजिस्टर.
५ काम वाटणी रजिस्टर .
------------------------------------------------------------
क्षेत्र -६
समावेशान आरोग्य आणि संरक्षण२ शालाबाह्य मुले सर्वे रजिस्टर.
३ विशेष गरजा असनाऱ्या मुलांची वैक्तिक माहिती रजिस्टर ,त्यांच्यासाठी राबविल्या जाणाऱ्या योजनांची माहिती.
४ विशेष बालकांना मिळालेल्या साहित्याची नोंद रजिस्टर .
५ विशेष बालकांच्या मदतनीसाना मिळालालेला भत्ता ,वाहन भत्ता रजिस्टर.
६ विशेष शिक्षकाकडून केलेले मार्गदर्शन ,अध्यापन रजिस्टर.
७ तक्रार पेटी ,सूचना पेटी.
८ शालेय आवारात आपत्ती व्यवस्थापन बाबत चित्ररूप माहिती , उदा ..अग्निशामक यंत्र.
९ आरोग्य तपासणी रजिस्टर .
१० तंबाखूमुक्त शाळा ,व होणार्या परिणामाची माहिती बोर्ड .
११ दप्तराचे ओझे कमी करण्यासाठी केलेले प्रयत्न रजिस्टर.
१२ आरोग्यसेविका ,अंगणवाडी सेविका,महिला दक्षता समिती,यांच्या मार्गदर्शनाखाली मुलीना केलेले मार्गदर्शन रजिस्टर.
१३ समुपदेशन वर्गाचे आयोजन व अहवाल.
१४ विध्यार्थ्यासाठी वैयक्तिक आरोग्य व स्वछता यासाठी केलेले उपक्रम रजिस्टर.
------------------------------------------------------------
क्षेत्र -७
उत्पादक समाजाचा सहभाग १ शाळा व्यवस्थापन समिती प्रोसेडिंग ,अजेंडा .
२ शाळा विकास आराखडा भरताना समितीची भूमिका अहवाल.
३ समाज सहभागातून केलेल्या कामाची नोंद रजिस्टर .
४ लोकसहभागाचे फोटो .
५ सामाजिक संस्था भेटी फोटो अहवाल,
६ शाळा प्र्वेशोत्सव फोटो अहवाल ,फोटो .
७ एक दिवस शाळेसाठी गावाचा उपक्रम फोटो .
------------------------------------------------------------
* वरील रेकॉर्डची पाहणी होणार आहे त्यादृष्टीने तयारी करावी . *
वरील माहिती pdf मध्ये हवी असल्यास खाली क्लीक करा
वरील माहिती pdf मध्ये हवी असल्यास खाली क्लीक करा
------------------------------------------------------------
*शाळा सिध्दी लेटेस्ट माहिती*
------------------------------
------------------------------
*फायनल सबमिशन केलेल्या माहितीत बदल/दुरुस्ती करायची आहे !*
शालासिद्धी मध्ये जर आपण माहिती भरली असेल आणि आपण जर ती *फाइनल सबमिट केली असेल तर...*
*आणि आपणास जर त्यामध्ये बदल करावा असे वाटत असेल तर...*
*आणि आपणास जर त्यामध्ये बदल करावा असे वाटत असेल तर...*
🔺आपल्या शाळेच्या शालासिद्धीच्या लॉगिन मध्ये जाऊन पुढिलप्रमाने कृती करा.
✍🏻 manage user request यावर क्लिक करा.
🔺 अपल्यासमोर आलेल्या स्क्रीन मधील request type मध्ये Data Unfreeze या ऑप्शन वर क्लिक करा.
🔺आणि नंतर get request वर क्लिक करा.
🔺 माहितीमध्ये बदल करण्यासाठी आपली request पाठविली जाईल.
शाळा सिद्धी : प्रत्येक शाळेसाठी त्याचा दर्जा सांगणारे एक नवे साधन The National Programme on School Standards and Evaluation (NPSSE)
3.7 Web Portal The National Programme on School Standards and Evaluation (NPSSE) is supported by a dedicated and interactive web portal. The web portal has all programme related documents which can be downloaded by all the users. The web portal has an interactive platform wherein each school can submit its self-evaluation report online. The external evaluators have to use the same web portal to provide their evaluation report. A consolidated school evaluation report is generated online encompassing both self and external school evaluation report. Each school can create its login ID by using UDISE code as login ID and can generate their password. Similarly blocks, districts and states can create their login ID and password. The web portal has a most unique feature in that it has access to school evaluation report of any school by the parents and public to observe and provide feedback. The web portal can be used by all the stakeholders as follows:
School
• Creates its login ID by using UDISE code as login ID and can generate their password
• Feeds school self evaluation data and action for school improvement online
• Final submission of self evaluation data generates school self-evaluation report
A message from RMSA Mumbai, Maharashtra
सर्व सन्माननीय अधिकारी आणी निर्धारक मित्रांनो..
शिक्षण विभागासाठी मा.मुख्यमंत्री महोदय
यांनी दिलेल्या KRA नुसार व शासन निर्णयानुसार (30 मार्च 2017 & 07
जाने 2017) फेब्रुवारी 2017 अखेर राज्यातील 100 टक्के शाळांचे शाळासिध्दी
स्वयंमूल्यमापन करावयाचे आहे.
देशात राज्यातील शाळांचे स्थान व गुणवत्ता यातून स्पष्ट होणार आहे.
राज्यातील 100टक्के शाळा स्वयंमूल्यमापन
होण्यासाठी राज्यस्तरावर मोठ्या प्रमाणात निर्धारक तयार करण्यात आलेले
आहेत. (संदर्भ 07 जाने2017 शासन निर्णय )
तसेच विभागनिहाय , जिल्हानिहाय,
तालुकानिहाय कार्यशाळांचे नियोजन करण्यासाठी मा. संचालक, विद्या प्राधिकरण,
पुणे यांनी पत्र दिलेले आहे..
गटातील अधिकारी व निर्धारक यांना माहीतीस्तव ..
असिफ शेख
कार्यक्रम अधिकारी
शाळासिध्दी
R.M.S.A. मुंबई.
------------------------------------------------------------------
*शाळा सिध्दी स्वंयमूल्यमापण कसे भरावे*
---------------------------------------------
✏
शाळा सिध्दी रजिस्ट्रेशन च्या पुढे-------
*आपला userid/udise no व password टाकून login व्हावे*
आपल्या शाळेच्या शाळा सिध्दी वेब पोर्टल वरील dashboard डाव्या बाजूला
असलेल्या उभ्या लाल पट्टिवर *start evaluation* आसे दिसेल.त्याखाली
🔹 *learner*
🔹 *teacher*.
🔹 *school evaluation composite matrix*
🔹 *Action for continuous school plan*
🔹 *evaluation end*
🔹 *Report*
शाळेचे स्वयमूल्यमापण भरताना या सर्व मुद्यावर आपणास काम करायचे असुन,आपल्या शाळेतील सर्व यथोचित उपलब्ध माहिती भरायची आहे.
आता आपण वरील सर्व मुद्दे सविस्तर पाहु.
आपल्या शाळेच्या शाळा सिध्दी वेब पोर्टल वरील dashboard डाव्या बाजूला असलेल्या उभ्या लाल *start evaluation* आसे दिसेल.त्याखाली
🔴 *learner*🔴
ह्या learner option वर *click* करा..
(learner च्या खालिल भागामध्ये काय माहिती भरायची आहे ते पाहु.प्रत्येक भाग भरुन झाल्यावर *submit* करुन *next* म्हणा)
🔹1) *learner profile &learner out comes*
मध्ये आपल्या शाळेतील दि.30 सप्टेंबर 2016 ची जातवार विद्यार्थी संख्या भरा. *त्याखाली*
🔹2) *Classwise annual attendance rate*
मध्ये मागिल वर्षाची सरासरी विद्यार्थी हजेरी भरा. *submit* करुन *Next* म्हणा
(सरासरी विद्यार्थी हजेरी काढण्याचे सुत्र याच पेज वर खाली दिलेय.त्यानुसार योग्य कार्यवाही करावी).
🔹 *Learner outcomes*
मागिल वर्षाचा वर्गनिहाय निकाल दिलेल्या percent rate नुसार आचुक भरावा..(मूल्यमापन नोंद वही चा अधार घ्यावा) माहिती भरुन झाल्यावर
*submit* करुन *Next* म्हणा.
🔹 *performance in key subject*
मागिल वर्षाच्या निकालावरुन विषय निहाय श्रेणी भरा.(मूल्यमापन नोंद वही चा अधार घ्यावा)
*(हा भाग फक्त वर्ग 8 वी ते 12 वी साठी लागू)*
🔸श्रेणी🔸
A=81-100
B=61-80
C=41-60
D=33-40
E=00-32
या श्रेणीचा उपयोग करुन योग्य श्रेणी भरा. *submit* म्हणा.
🆗 ईथे आपले *learner*profile भरुन पुर्ण झालेय.🆗
🔴 *Teacher*🔴
आता आपण teacher profile मध्ये काय माहिती भरायची आहे ते पाहु.
🔹 *teacher profile*
या भागात आपणास शाळेतील चालू वर्षातील कार्यरत स्री-पुरुष संख्या भरायची आहे *Submit*
🔹 *Teacher attendance*
या भागात अपणास शाळेतील शिक्षकांची एक वर्षापेक्षा जास्त व एक
हप्त्यापेक्षा जास्त रजेवर जाणार्या शिक्षकांची माहिती भरायची आहे.
*Submit*
🆗 आपल्या शाळेच्या dashboard वरील डाव्या बाजूला उभ्या लाल पट्टिवरील *Learner* व *Teacher* हे दोन्ही भाग भरुन झालेत🆗
*---------------------------------*--
आता आपणास शाळा सिध्दी ची
*सात क्षेत्र* व त्यातील *45 माणकां*ची माहिती भरायची आहे.कशी ते पुढीलप्रमाणे पाहू.
सर्वप्रथम आपण आपल्या शाळेच्या dashbord वरील डाव्या बाजूच्या उभ्या लाल
पट्टिवर जा.जिथुन आपण learner व teacher हि माहिती भरलीय.त्या खाली
*School evaluation Composite Matrix* आसा option आहे त्यावर *click* करा.
आता आपणासमोर शाळा सिध्दी चे एक एक *क्षेत्र-Domain*क्रमाक्रमाणे माहिती
भरत गेल्यावर असे *7 क्षेत्र* दिसतील.या प्रत्येक क्षेत्रात गाभा माणके
निश्चिती साठी वर्णन विधाने दिली आसुन,शाळेतील उपलब्ध बाबींचा आभ्यास करुन
स्तर-1 स्तर-2 स्तर-3 असे प्रत्येक मुद्याचे स्तर निश्चित करण करुन योग्य
ती माहिती भरुन *submit*करत पुढे चला.
🔹 *क्षेत्र 1* 🔹
Enabling resources of School: Availability, Adequacy and Usability
या क्षेत्रात एकून *12 माणके* आहेत.प्रत्तेक माणकाची उपलब्धता व
पर्याप्तता आणी गुणवत्ता व उपयोगाता ठरवून 1-2-3 ह्या पैकी योग्य स्तर
ठरवा.वा माहीती भरा.
*उपलब्धता*=आपल्याकडे काय काय उपलब्ध आहे.
*पर्याप्तता*= उपलब्ध बाबी पुरेसे आहे का
*गुणवत्ता व उपयोगिता* = गुणवत्ता वाढीसाठी या बाबी किती उपयुक्त आहेत.
🔸 *Low/Medium/High हे काय आहे.*🔸
आपल्या शाळेत उपलब्ध व आवश्यक असलेल्या बाबीना आपण देणारा प्राधान्यक्रम ईथे लक्षात घ्यावा.
*उदा*
1) एखादी बाब भरपुर प्रमाणात उपलब्ध आसेल त्यात वाढ करण्याची गरज नसेल तर त्याला *Low* हा प्राधान्यक्रम द्यावा.
2) एखादी बाब कमी जास्त प्रमाणात उपलब्ध आहे. त्यावार ॲडजस्टमेंट होईल.कमी
जास्त प्रमाण असेल तरी चालेल. ह्या बाबी शिवाय हि योग्य काम होउ शकते आशा
बाबीना *Medium* हा प्राधान्यक्रम द्यावा.
3) माहिती भरत आसताना ज्या बाबी आपल्या शाळेत हव्यात परतू सध्या उपलब्ध
नाहीत आशा बाबी आपणाला शाळेत तयार करायच्या आहेत/मिळवायच्या आहेत/उपलब्ध
करायच्या आहेत.त्या साठी आपण *High* हा प्राधान्यक्रम द्यावा.
🔹 *क्षेत्र 2 / Domain 2*🔹
DOMAIN-II Teaching-learning and Assessment
या भागात अपणास *9 माणांकना*ची आचुक माहिती भरायची आहे.माहिती भरुण झाल्यावर *Submit* म्हणा
🔹 *क्षेत्र 3 / Domain 3*🔹
DOMAIN-III Learners' Progress, Attainment and Development
या क्षेत्रात आपणास *5 माणांकना*ची माहिती भरायची आहे.माहिती भरुण झाल्यावर *Submit* म्हणा
🔹 *क्षेत्र 4 / Domain 4*🔹
DOMAIN-IV Managing Teacher Performance and Professional Development
या क्षेत्रात अपणास *6 माणांकना*ची माहिती भरायची आहे.माहिती भरुण झाल्यावर *Submit* म्हणा.
🔹 *क्षेत्र 5 / Domain 5*🔹
DOMAIN-V School Leadership and Management
या क्षेत्रात अपणास *4 माणांकणा*ची माहिती भरायची आहे.माहिती भरुण झाल्यावर *Submit* म्हणा.
🔹 *क्षेत्र 6 / Domain 6*🔹
DOMAIN-VI Inclusion, Health and Safety
या क्षेत्रात अपणास *5 माणांकणा*ची माहिती भरायची आहे.माहिती भरुण झाल्यावर *Submit* म्हणा.
🔹 *क्षेत्र 7 / Domain 7*🔹
DOMAIN-VII Productive Community Participation
या क्षेत्रात अपणास *5 माणांकणा*ची माहिती भरायची आहे.माहिती भरुण झाल्यावर *Submit* म्हणा.
🔴 *सात क्षेत्रे या ठिकाणी आपली भरुन झालेली आहेत*.🔴
Action For Continuous School Improvement Plan (Academic Year : 2016-17)
आता पुन्हा आपल्या शाळेच्या मुख्य dashbord वर जा.डाल्या बाजूस उभ्या लाल पट्टीवर पहा
*School imprivement plan*
वर *click* करा.
आता आपणास ईथे आपण या पुर्वी 7 क्षेत्राचे स्वयमूल्यमापण केल्यानंतर ज्या
ज्या मानकामधध्ये आपणास सुधारणाणा वाव आहे अशा बाबी या भागात भरायच्या
आहेत.
1) Area of improvement-स्तर वाढविण्यासाठी च्या बाबी
2) Processed action-प्रस्तावित कार्यवाही.
3) Supported needed-मदतीसाठी आवश्यक घटक
4) Action-कृती
🆗 *FINAL SUBMIT*🆗
🔸 *REPORT*🔸
----------------------------------------
आता पुन्हा आपल्या शाळेच्या मुख्य dashbord वर जा.डाल्या बाजूस उभ्या लाल पट्टीवर पहा. *Report* वर *Click* करा.
आपण स्वयमूल्यमापण म्हणुन भरलेली सर्व माहिती आपण या ठिकाणाहुन *पाहु शकता* व *प्रिंट* काढू शकता.
धन्यवाद
*शाळा सिध्दी निर्धारक टिम*
शाळा सिद्धी
विद्यार्थ्यांमध्ये स्िच्छतेच्या सियीबाबत जागरुकता
विमाण करण्याकवरता शाळेत घ्याियाची 12 सत्रे.
महाराष्ट्र शासि
शालेय वशक्षण ि क्रीडा विभाग
शासि पवरपत्रक क्र.संकीणण2016/प्र.क.(95/16)/एसडी-6
हुतात्मा राजगुरू चौक, मादाम कामा मागण,
मंत्रालय (विस्तार), मंबु ई-32
वदिांक :- 14 ऑक्टोबर,2016.
िाचा- 1. मािि संसाधि विकास मंत्रालय, भारत सरकार, ििी वदल्ली यांचे
क्र.D.O.No.F. 27-98/2015-EE.16, वद.22 जूि, 2016 चे पत्र.
2. विभागाचा शासि विणणय क्र. संकीणण-2015/प्र.क्र.277/एस.डी.4,
वद.7 ऑक्टोबर,2015.
3. शासि पवरपत्रक क्र. संकीणण 2016/प्र.क्र.95/16/एसडी-6
वद. 1 जुलै, 2016.
4. शासि शुध्दीपत्रक क्र. संकीणण 2016/प्र.क्र.95/16/एसडी-6
वद. 29 जुलै, 2016.
पवरपत्रक
प्रस्ताििा-
भारत सरकारिे वदिांक 2 ऑक्टोबर, 2014 पासूि संपूणण देशात “स्िच्छ भारत” अवभयािाची
सुरुिात केली आहे. संदभण क्र. 2 येथे िमूद विभागाच्या वदिांक 7 ऑक्टोबर, 2015 च्या शासि
विणणयान्िये वदिांक 1 ते 31 ऑक्टोबर, 2015 या कालािधीत“स्िच्छ-विद्यालय-स्िच्छ
महाराष्ट्र”मोवहम कायान्न्ित करण्यात आलीहोती.
मािि संसाधि विकास मंत्रालय, भारत सरकार यांच्याकडूि िुकत्याच प्राप्त झालेल्या
सूचिांिुसार देशातील सिणशासकीय ि स्थाविक स्िराज्य संस्थांच्या शाळांसाठी “स्िच्छ विद्यालय”
हा पुरस्कार सुरु करण्यात आला आहे. या सिण पार्श्णभूमीिर स्िच्छतेच्या सियी विद्यार्थ्यांमध्ये
रुजविण्याकवरता विद्यार्थ्यांशी संिाद साधणे आिश्यक आहे. हे विचारात घेिूि युविसेफ च्या
सहकायािे 12 सत्रे बिविण्यात आली असूि विद्यार्थ्यांिा सलग 12 आठिडे स्िच्छतेबाबतचे संदेश
मिोरंजक पध्दतीिे वदला तर त्यांच्या ितणि बदलास मदत होिू शकते.
शासि पवरपत्रक-
युविसेफ तफे तयार करण्यात आलेल्या मिोरंजिाच्या माध्यमातूि विद्यार्थ्यांसाठी तयार
करण्यात आलेली 12 सत्रे राज्यातील सिण शाळांमध्ये सलग 12 आठिडयांकवरता राबविण्यास शासि
मान्यता देण्यात येत आहे. याव्यवतवरक्त देखील स्िच्छतेच्या सियी विद्यार्थ्यांमध्ये रुजाव्यात
याकवरता मिोरंजिाच्या माध्यमातूि अशाच प्रकारची सत्रे घेण्याचे स्िातंत्र्य शाळांिा राहील. सदर 12
सत्रे विद्यार्थ्यांसाठी आयोवजत करण्याची जबाबदारी शाळेतील मुख्याध्यापक ि वशक्षक यांची राहील.
शासि पवरपत्रक क्रमांकः संकीणण2016/प्र.क.(95/16)/एसडी-6
पृष्ठ 2 पैकी 2
सदर 12 सत्रांबाबतची मावहती सोबत जोडली आहे.
सदर शासि पवरपत्रक महाराष्ट्र शासिाच्या www.maharashtra.gov.in या संकेतस्थळािर
उपलब्ध करण्यात आले असूि त्याचा संकेताक 201610141510051821 असा आहे. हा आदेश
वडजीटल स्िाक्षरीिे साक्षांवकत करुि काढण्यात येत आहे.
महाराष्ट्राचे राज्यपाल यांच्या आदेशािुसार ि िािािे.
(िंद कुमार)
प्रधाि सवचि, महाराष्ट्र शासि
प्रत, मावहतीसाठी ि आिश्यक त्या कायणिाहीसाठी अग्रेवित.
1) मा.प्रधाि सवचि, ग्राम विकास ि जलसंधारण विभाग, जी.टी.हॉन्स्पटल, मंबु ई.
2) मा.प्रधाि सवचि, पाणी पुरिठा ि स्िच्छता विभाग, मंत्रालय, मंबु ई.
3) मा.प्रधाि सवचि, सािजण विक आरोग्य विभाग, मंत्रालय, मंबु ई.
4) मा.प्रधाि सवचि, िगर विकास विभाग, मंत्रालय, मंबु ई.
5) मा.मंत्री, शालेय वशक्षण ि क्रीडा विभाग, मंत्रालय, मंबु ई याचं े खाजगी सवचि.
6) आयुक्त (वशक्षण), महाराष्ट्र राज्य, पुणे.
7) राज्य प्रकल्प संचालक, महाराष्ट्र राज्य प्राथवमक वशक्षण पवरिद, जिाहर बालभिि, चिीरोड, मंबु ई.
8) मा.प्रधाि सवचि, शालेय वशक्षण ि क्रीडा विभाग, मंत्रालय, मंबु ई याचं े विशेि कायण अवधकारी.
9) वशक्षण संचालक (माध्यवमक ि उच्च माध्यवमक), महाराष्ट्र राज्य, पुणे.
10) वशक्षण संचालक, (प्राथवमक), महाराष्ट्र राज्य, पुणे.
11) सिण महािगरपावलका आयुक्त
12) सिण मुख्य कायणकारी अवधकारी, वजल्हा पवरिद
13) मुख्य अवधकारी, िगरपवरिद
14) सिण विभागीय वशक्षण उपसंचालक,
15) सिण वशक्षणावधकारी (प्राथवमक / माध्यवमक)
16) युविसेफ प्रवतविधी श्री. युसुफ कबीर ि श्री. आिंद घोडके
प्रत,
वििड िस्ती, एसडी-6.
HWWS_Session_1 Page 1
सत्र: 1 चमकीला चेंडू (Chamakila Ball )
उपक्रमाबल प्रस्तावना:
नमस्कार विद्यार्थी वमत्ाांनो, मी राजू/राजश्री …. तुम्ही मला दादा/ ताई म्हणू शकता, मी आपल्याशी सांिाद
साधायला, गप्पा करायला, गोष्टी साांगायला आवण िेगिेगळे खेळ घ्यायला येणार आहे. आपण सारे वमळून गांमत
करु, मग तैयार ? आपण सिाांत पवहले एक खेळ खेळू. खेळाचे नाि आहे चमकीला चेंडू (Chamakila Ball ) !
कृ ती : प्रेरकाने सोबत आणलेल्या चेंडूला चमकी लािािी. ि त्यानांतर विद्यार्थयाांना या खेळाबाबत मावहती ि
खेळाचे वनयम साांगािेत. चेंडू हा विद्यार्थयाांकडे टाकण्यात येईल. पकडा पकडीचा ( कॅच-कॅच ) हा खेळ आहे. ज्या
विद्यार्थयााला हा चेंडू भेटेल त्याांनी तो आपल्याच हातात न ठेिता दुसऱ्या विद्यार्थयााकडे टाकािा. हा चेंडू अनेकाांच्या
हातात जाणे आिश्यक आहे. काही वमवनटाांतच हा चेंडू पुन्हा प्रेरकाने आपल्याकडे घ्यािा. चेंडू मुलाांकडे टाकल्या
क्षणापासून ते चेंडू परत प्रेरकाकडे येईपयांतची िेळ प्रेरकाने नोंद करुन ठेिािी. त्यानांतर त्याने विद्यार्थयाांना त्याांचे हात
पहाण्यास साांगािेत. सिा मुलां आपले हात पाहातील. ज्याांच्या ज्याांच्या हातात चेंडू गेला असेल त्याांच्या हाताांना
चेंडूला लािलेली चमकी लागलेली असेलच. मग मुलाांना हाताला काय लागले आहे असे विचारािे, मुलां अर्थाातच
एकाच सुरात 'चमकी' असां साांगतील. त्यानांतर या खेळाचा अर्था प्रेरकाने साांगािा तो असा- चेंडूला चमकी लािलेली
असल्याने ती हाताला वचकटली, आवण ती चमकत असल्याने आपल्याला साध्या डोळयाांनीही वदसली. जर या
चेंडूला चमकी लािली नसती ि तो जर टाकला असता तर हाताला काय लागले असते ? मुलाांपैकी काही मुलां
उपक्रम : चमकीला चेंडू हा खेळ
उेश : जांतू नुसत्या डोळयाांनी वदसत नाहीत, तरीही ते असतात याची जाणीि विद्यार्थयाांना व्हािी.
वेळ : 40 वमनीटे
प्रमुख् धडा: अदृश्य असलेले जांतू हे साबणाने हात धुतल्यासच वनघून जातात.
ननयोजन: 1 ली ते 7 िी पयांतच्या मुलाांसाठी हा खेळ आहे. यासाठी एक चेंडू ि चमकी सोबत असणे
आिश्यक
HWWS_Session_1 Page 2
"काहीच नाही" असे म्हणू शकतात. तेव्हा त्याांना हे समजािां लागेल की या चेंडूला धुळ, माती लागलेली असू शकते
की नाही ? मुलां 'हो' म्हणतीलच. मग या धुळीत काही जांतू असतील की नाहीत ? असा प्रश्न विचारािा, मुलां 'हो'
म्हणतील. पण ते कधी वदसतात का ? ते चमकत नाहीत, ते वदसत नाहीत याचा अर्था ते नसतात असे नाही, ते वदसत
नसले तरी असतात हे मुलाांना स्पष्ट करािे. आपण आता अगदी र्थोड्याच िेळात ( नोंद के लेली िेळ साांगािी ) हा
चेंडू एकमेकाकडे टाकला, त्यामुळे अगदी कमी िेळात या चेंडूला जेजे होतां ते सिाांपयांत पसरलां. तसेच जांतू परसत
असतात.आपल्या हाताला वचकटलेले जांतू वदसत नसल्याने अनेक मुलां हात न धुता तसेच जेितात वकां िा कोणताही
पदार्था खातात आवण मग त्याांच्या पोटात जांतू जािून ते आजारी पडतात. म्हणूनच हात साबणाने स्िच्छ धुिून या
अदृश्य जांतूना नाहीसां केलां पावहजे. तर लक्षात ठेिा जांतू वदसत नाहीत पण ते असतात.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
मुलं चेंडू एकमेकांकडे योग्यपद्दतीने फे कत आहेत.
चेंडूला लावलेली चमकी मुलांच्या हाताला लागत आहे.
1. समारोप : बनितलंत नमत्रांनो, जंतू हे नदसत नसले तरी आपल्यावर सतत हल्ला करत
असतात, तयांच्यापासून संरक्षण नमळनवण्यासाठी हात साबणाने धुणे अतयंत आवश्यक आहे,
राहील ना लक्षात हे, कराल ना जंतूंशी मुकाबला ?
चचेचे मुे
1. हाताला चमकी का लागली ?
2. चमकी ऐिजी चेंडूला काय काय लागलेले असू शकते ?
3. समजा चमकी हे जांतू आहेत तर तुम्ही हात न धुता काहीही खाल्ले तर काय होईल ?
4. हातािर चमकी जशी वदसते तसे जांतू वदसत नाहीत, तरीही हात का साबणाने धुिािेत ?
5. हात साबणाने धुतले नाही तर काय होईल ?
HWWS_Session _2 1
सत्र : 2 राजू संजूची गोष्ट ( Story of Raju Sanju)
मित्रांनो, जांतू हे अदृश्य असतरत, आमि ते आपल्यरवर थेट हल्लर करतरत आपि आजररी पडतो. अगदी
सांजूसररखे. सांजू ? तुम्हरलर िरमहती नरही सांजू कोि तो ? अरे ररजूचर भरऊ !! म्हिजे …. थरांबर ती गोष्टच तुम्हरलर
सरांगतो/सरांगते….
कृ ती :
(प्रेरकरने ही कथर अत्यांत आकर्षक, रांजक पद्दतीने सरांगरवी, जेिे करुन मवद्यरथी सिरस होतील.)
एकर शरळेत ररजू नरवरचर िुलगर होतर, तो खूपच हुशरर होतर, तो नेहिी पमहलर नांबर मिळवरयचर. पि तो
त्यरच्यर लहरन भरवरिुळे मचांतीत होतर. त्यरच्यर लहरन भरवरचे नरव सांजू होते. सांजू ररजू सररखर हुशरर
नव्हतर आमि शरळेतही तो नेहिी गैरहजर ररहरयचर. ररजू नेहिी हजर असरयचर, पि गेल्यर तीन
मदवसरांपरसून ररजूही शरळेत गैरहजर होतर. जेव्हर तो आलर तेव्हर सररांनी त्यरलर मवचररले,
सर : कर रे तू तीन मदवस शरळेत कर आलर नरहीस ?
ररजू : िी सांजू बरोबर होतो
सर म्हिरले, “ करय ? सांजू कोठे आहे ? ”
“तो आजररी आहे आमि हॉस्पीटलिध्ये ॲडमिट आहे ” ररजूने उत्तर मदले.
“ खरे सरांग, तू हेच उत्तर यर िमहन्यरत दोनदर मदलेले आहेस ”- सर, ओरडले.
उपक्रम : गोष्ट सरांगिे व त्यरवर चचरष घडवून आििे.
उद्देश : िहत्वरच्यर वेळी सरबिरने हरत धुण्यरची आवश्यकतर िुलरांनर पटवून देिे
वेळ : 40 मिनीटे
प्रमुख् धडा: चुकीच्यर सवयींचर आपल्यर आरोग्य व अभ्यरसरवर होिररर वरईट पररिरि
नियोजि: 1 ली ते 7 वी पयंतच्यर िुलरांसरठी ही कथर आहे, िरत् 1 ते 4, 5 ते 7 च्यर मवद्यरर्थयरंनर कथर
सरांगतरनर वेगवेगळ्यर पद्दतीने सरांगरवी
HWWS_Session _2 2
“सॉरी सर, पि हे खरे आहे ” ररजू म्हिरलर
िग सर थोडे मचांतेत पडले “ करय झरलां रे त्यरलर ? ”
ररजू : सर िलर िरमहती नरही, पि डॉक्टर करकर डरयररयर झरलर म्हित होते. िरगच्यरवेळीही ते असरच
आजररी होतर.
सर:- डरयररयर ? ओह, यरचर अथष आपल्यरपैकी बहुतेकजिरांनी चरांगल्यर आरोग्यदरयी सवयी
स्वीकररलेल्यर नरहीत.
ररजू :- ते करय असतां सर ?
िग सर ररजूसह सवष मवद्यरर्थयरंनर सरांगतरत :- बरळरांनो, सांपूिष जगरत डरयररयर हर एक खुपच खतरनरक
आजरर म्हिून ओळखलर जरतो. यरिुळे करोडो लहरन िलु ां िलु ी ित्ृ यिु खु ी पडतरत. अस्वच्छतेिळु े हर
आजरर पसरतो. यर आजरररिुळे आपल्यर शररररतील परिी किी होते आमि त्यरिुळे अनेकदर िरिसे
िरतरत. पि यरलर उपरय आहे करळजी करु नकर, जसर हर आजरर झरल्यरवर उपरय आहे तसरच तो होवू
नये यरसरठीही उपरय आहे. आपि आपल्यर रोजच्यर जीवनरत करही आरोग्यदरयी सवयी लरवून घेतल्यर तर
आपि यर आजरररपरसून आपले सांरक्षि करु शकतो. केवळ िहत्वरच्यर प्रसांगी योग्य पद्दतीने हरत धुतल्यरस
आपि 47 % डरयररयरचे बळी रोखू शकतो.
ररजूने मवचररले : सर, िहत्वरच्यर वेळर कोित्यर आमि योग्य पद्दतीने हरत धुिे म्हिजे करय ?
सर : ऐकर, आपि आपल्यर हरतरने अनेक करिां करीत असतो, आपि मशांकतरनर नरकरसिोर हरत धरतो,
आपि िरतीत, मचखलरत खेळतो, बॉलने खेळतो, आपि शौचरनांतरही परिी घेण्यरसरठी हरतरचर वरपर
करतो म्हिजेच आपि सवषच करिे हरतरने करतो, आमि हर, सवरषत िहत्वरचां म्हिजे आपि त्यरच हरतरने
जेविही जेवतो, कोिी करही मदलां तर खरतो. जेव्हर आपि हे सवष आपल्यर हरतरने करीत असतो तेव्हर
अदृश्य जांतू आपल्यर हरतरलर मचकटतरत, जर आपि हरत धुतले नरहीत तर हे जांतू आपल्यर शररररत
मशरतरत, ते आपल्यरवर हल्लर करतरत आमि िग आपि आजररी पडतो…म्हिूनच आपल्यरलर हरत
नेहिी सरबिरनेच धुतले परमहजेत. आतर िहत्वरच्यर वेळर कोित्यर असर प्रश्न आहे, सांडरसलर जरवून
आल्यरनांतर, जेविरपूवी, स्वयांपरकरपूवी, कुिरलर भरमवण्यरपूवी, परिी हरतरळण्यरपूवी आपल्यरलर हरत
धुवरवेच लरगतरत. यरच त्यर िहत्वरच्यर वेळर. पि हरत के वळ परण्यरने धुवून चरलत नरही, ते सरबि आमि
परिी यरांनीच हरत धुिे आवश्यक आहे, हीच ती योग्य पद्दत.
ररजू म्हिरलर : सर, िलर आतर आठवलां आमि सिजांलही, िी नेहिीच िरझे हरत सरबिरने धुतो पि सांजू
तसे करण्यरचे टरळतो.
सर : हो बेटर, तूझां बरोबर आहे, तू आजररी पडत नरहीस कररि तू नेहिी सरबिरने हरत धुतोस पि सांजूच्यर
आजररपिरिुळे तूझीही शरळर बुडते नर ? म्हिूनच जर आपल्यरलर िोठां व्हरयचां असेल, जर आपल्यरलर
खूप खूप मशकरयचां असेल, आपल्यरलर खूप सररां खेळरयचां असेल तर केवळ सांजूच नरही तर आपि
सवरंनीच चरांगल्यर आरोग्यदरयी सवयी लरवून घेतल्यर परमहजेत. जेव्हर तू सांजूलर भेटशील तेव्हर तू त्यरलर
हरत धुण्यरसरठी प्रोत्सरहीत कर, त्यरच्यरसिोर तू नेहिी हरत धुत ररहर, तुझां बघून बघून त्यरलरही हरत
धुण्यरची सवय लरगून जरईल.
ररजू : खरेच सर, िी तसेच करत जरतो आतर, यरचर सांजू आमि िलर दोघरांनरही फरयदरच आहे. थँक्यू सर.
HWWS_Session _2 3
िोंद घ्यायच्या गोष्टी :
मुलं गोष्ट लक्ष देवूि ऐकत आहेत का ?
मुलं कथेत समरस होत आहे का ? ते कथेला प्रनतसाद देत आहेत का ?
समारोप :
1. पानहलंत नमत्रांिो, या कथेतूि आपण नशकलो की जर महत्वाच्यावेळी आपण साबणािे हात
धुतले िाहीत तर आपण आजारी पडतो, आपला अभ्यास बुडतो, शाळा बुडते, तूम्हाला
आजारी पडायचं का ? िाही िा मग िेहमी साबणािेच हात धुवा.
चचेचे मुद्दे
1. सांजू आमि ररजू शरळेतून गैरहजर कर होते ?
2. डरयररयर म्हिजे करय ?
3. डरयररयर कशर प्रकररे टरळतर येतो ?
4. कोित्यर िहत्वरच्यरवेळी हरत धुतलेच परमहजेत ?
5. सररांनी डरयररयर बल करय सरांमगतले ?
6. सररांनी िरमहती मदल्यरवर ररजूलर करय आठवले ?
7. सांजूच्यर आजरररचर ररजूच्यर अभ्यरसरवर करय पररिरि झरलर ?
8. आपि के वळ परण्यरने हरत धुतले तर चरलतील कर ?
9. आपि आपल्यर हरतरने करय करय करतो ?
10. जर आपि िहत्वरच्यरवेळी हरत सरबिरने नरही धुतले तर करय होिरर ?
1
सत्र 3: हात धुण्याचे गाणे (Handwashing song)
मित्रांनो,आज िी तूम्हलर एक गरणां मिकवणरर आहे, तुम्हरलर आवडतां नर गरणां म्हणरयलर, पण हे गरणां आपण
खेळतर खेळतर म्हणू आमण हर आपल्यरलर ॲक्िनही कररयची आहे. खूप िज्जर येईल…
कृ ती :
िुलरांनर मवचररर की ते तयरांचे हरत स्वच्छ करण्यरसरठी कसे धुतरत?
तयरनांतर तयरांनर सरांगर की आपण एक खेळ खेळणरर आहोत की ज्यरत हरत धुण्यरच्यर स्टेप्स आपण
मिकणरर आहोत.
िलु रांनर वतुुळरकरर बसवरवे.
तयरांनर हरत धुण्यरचे गरणे मिकवरवे, तयरच बरोबर योग्य स्टेप्सही मिकवरव्यरत. गरणे व स्टेप्स सोबत सोबत
करण्यरसही मिकवरवे.
तयरनांतर िुलरांकडे बॉल देवून तो गरणे म्हणतर म्हणतर एकिेकरकडे फेकण्यरची सुचनर कररवी.
उपक्रम :हरत धुण्यरचे गरणां
उेश : हरत धुण्यरच्यर पध्दतीतील टप्पे मवद्यरर्थयरांनर आतिसरत होणे
वेळ : 45 मिनीटे
प्रमुख् धडा:हरत धुण्यरच्यर योग्य पद्धती
नियोजि: हर उपक्रि सवुच िुलरांबरोबर घेतर येईल. पण सवुच मवद्यरर्थयरांनर एकरच वेळी सहभरगी करणे
गोंधळरचे होईल तयरिुळे सिूह तयरर करुन खेळ घेणे
सानहत्य : यर उपक्रिरसरठी बॉल्, सरबण, परणी, बके ट/टब, स्वच्छ टॉवेल, गरणे, मबल्डींग ब्लॉक्स आदी
सरमहतय आधीच उपलब्ध करुन घेणे , समचनची जरमहररत.
2
गरणां जेव्हर थरांबेल तेव्हर बॉल ज्यर मवद्यरर्थयरांच्यर हरतरत असेल तयरलर/ मतलर वतुुळरत सिोर येवनू सवु
स्टेपसह सरबणरने हरत धुवरयलर सरांगणे.
टब/ बके टचर वरपर हरत धुतलेले परणी गोळर करण्यरसरठी व नांतर योग्य मठकरणी टरकण्यरसरठी कररवर.
तयरचवळे ी अन्य िलु े हरत धण्ु यरचे गरण े म्हणतील व वतुळु रतील मवद्यरथी ज्यर पद्धतीने स्टेप्स घईे ल
तयरप्रिरणे हरवभरव करीत बॉल पुन्हर एकिेकरकडे टरकतील
िुलरांनर हरत तयरांच्यर स्वत:च्यर स्वच्छ रुिरलरने मकां वर पुरवठर केलेल्यर स्वच्छ टॉवेललर पुसण्यरस सरांगणे
जर असर टॉवेल मकां वर रुिरल उपलब्ध नसेल तर अिर प्रसांगी हरत हवेत हलवून वरळमवणे हे तयरतल्यरतयरत
योग्य ठरेल.
वतुळु रतील प्रतयके मवद्यरथी हरत धण्ु यरसरठी जो पयांत आत येत नरही तोपयांत गरणे, हरवभरव व बॉल
एकिेकरांकडे टरकणे सुरुच ठेवरवे.
जर करही िुलरनर सांधी मिळतच नसेल तर िुलरांनर तयरांच्यरकडेच गरण्यरच्यर िेवटी बॉल टरकण्यरची सुचनर
कररवी, जेणे करुन प्रतयेकरलर हरत धुण्यरची सांधी मिळेल.
िोंद घ्यायच्या गोष्टी :
सवव नवद्यार्थी हात धुण्याच्या स्टेप्स योग्य पद्दतीिे करीत आहेत ?
सवव नवद्यार्थी गाण्याचे बोल व हाताच्या स्टेप्स एकत्र करीत आहेत ?
हात धुण्याचे गाणे :-
ह े गरणे िररठी, महदां ी व इग्रां जी यर मतन्ही भरषिे ध्ये उपलब्ध आह,े प्रेरक ते सवु भरषते मिकव ू िकतो मकां वर ते
नोडल मिक्षकरकडे देवून वेगवेगळ्यर िुलरांकडून ते परठरांतर करुन घेतर येवू िकते. प्रेरकरने हे गरणे सांपूणु िरळर सांपकु
अमभयरनरदरम्यरन म्हणरयचे आहे. यर गरण्यरसोबत हरत धुण्यरचे हरवभरव नसतील तर गरणे व्यथु आहे. हे गरणे
वेगवगळ्यर भरषेिध्ये िरळेत कुठे रांगमवतर येईल मकां वर अन्य कोणतयर तरी प्रकररे प्रदिीत करतर येईल ते बघरवे, हे
गरणे हरत धुण्यरच्यर स्टेप्ससह हरत धुण्यरच्यर सुमवधेच्यर जवळ प्रदिीत के ल्यरस ते जरस्त योग्य होईल. यर गरण्यरच्यर
चरलींसरठी प्रेरकरने उपलब्ध असलेल्यर समचनच्यर जरमहररती परहरव्यरत, तयर प्रेरकरांनर उपलब्ध करुन मदल्यर
जरतील. तयरांनी तयर िरळरांनरही उपलब्ध करुन द्यरव्यरत.
(मराठी)
सर्वात आधी होतो…. हवत ओलव
मग हवतवर्र नवचतो …. सवबण रंगगलव
शब्बवस, हवतवलव गमळते मग …. हवतवची सवथ
नंतर मग र्ळून पूढे मवगे …. खेळे हवत
अरे, खेळव खेळव खेळव दहव …. बोटवंत गशरुन
मग चवलर्व नखवंची… छन छनव छन चक्कर
हवत करती पवण्यवत छमछम छम
कवरण स्र्च्छ हवतवमध्येच आहे दम
3
( गहंदी )
सबसे पहले होतव है ….हवत गगलव
हवं, गिर हवत में नवचे ….सवबून रंगगलव
शब्बवस, हवत से होतव गिर ,,,, हवथ कव सवथ
और गिर घुमके आगे गिछे…..खेले हवथ
खेलो खेलो खेलो तब… ऊं गगलयोंमें घुसकर
और गिर चलवओ नवखूनों कव….चल चलव के चक्कर
हवथ करें पवनी में छम छम छम
क्योंकी सवि हवथ मेंही है दम
( इंग्रजी )
“First of all you should… wet your hands,
Then on your hands… the soap does a dance,
One hand then ….meets the other,
The hand then does… a front- back number,
Then it’s time to play … in between the fingers,
And make the nails …move around in circles
Then the water splashes on your hands,
‘Cause clean hands are strong hands.”
समारोप : मित्रांनो, हे गरणे समचन तेंडुलकरने के लेल्यर जरमहररतीतील आहे, समचन तुम्हरलर आवडतो नर ? िग
तुिचर आवडतर खेळरडूही हरत स्वच्छ धुवरयलर सरांगत आहे.
-----------O------------
चचेचे मुे :
1. तुम्हरलर हे मगत आवडले कर ? कर आवडले ?
2. यर गरण्यरिधून आपल्यरलर कोणतर सांदेि मिळरलर ?
3. यर गरण्यरतून आपण करय मिकलो ?
4. जर आपण सरबणरने हरत धुतले नरहीत तर करय होईल ?
1
सत्र 4 : साबणाने हात धुण्याची शययत ( Handwashing race )
उपक्रमाबद्दल प्रस्तावना:
नमस्कार बाल ममत्ाांनो, आज आपण एक खेळ घेवू. चला तर मग.
कृ ती :
हात स्वच्छ राहाण्यासाठी तुम्ही काय करता असे मुलाांना मवचारावे.
यापूवी तयाांना मिकमवण्यात आल्याप्रमाणेच मुलां हात धुताना सवव स्टेप्स करतात का हे जाणून घेणे
धावत जावून कमी वेळेत हात योग्य पद्धतीने धुण्याची ियवत आज आपण खेळणार आहोत याची मुलाांना
कल्पना द्यावी.
4-5 फुट रां दीचा व 20-30 फुट लाांबीचे ट्रॅक बनवून घेणे.
सुरवातीला Start point आमण िेवटी End point माकव करन घेणे
तयानांतर सवव समुहाांना स्टाटव पॉई ां टच्या मागे राांगेत राहाण्यास साांगणे
इन्ड पॉई ां टला पाणी भरलेली बके ट, साबण. मग्गा ठेवून देणे
तयानांतर मुलाांना पुन्हा खेळामवषयी कल्पना देणे.
a. ही धावण्याची ियवत आहे
उपक्रम : पाणी व साबणाने हात धुण्यासाठी धावण्याची ियवत
उद्देश : कमी वेळेत अगदी योग्य पद्धतीने हात धुण्याची सवय
वेळ : 45 ममनीटे
प्रमुख् धडा:कमी वेळेतही योग्य पद्धतीने धुणे िक्य आहे
ननयोजन: मुलाांना वेगवेगळ्या समुहामध्ये मवभागून घेणे ( एका समुहात 4 ते 8 मुलां याप्रमाणे )
सानहत्य : बार साबण, िुद्ध पाण्याची बके ट, मग्गा. जेवढे समुह असतील तया प्रमाणात हे सामहतय लागेल.
2
b. मुलाांना धावत जावून के वळ दहा सेकां दात साबणाने हात धुवून पुन्हा आपल्या जागेवर यावां
c. हात धुताना प्रेरक दहा सेकां दाची मामहती मोठ्याने देत राहील
d. हात धुताना मवद्यार्थयावने हात धुण्याच्या सवव स्टेप के ल्याच पामहजेत.
e. पमहला मवद्यार्थी आल्यानांतर दुसऱ्या मवद्यार्थयाांने धावून हात धुवायचे आहेत.
f. जेव्हा सवव मुलाांचे हात धुवून होतील तेव्हाच हा खेळ सांपेल.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
मुलं हात धुण्यासाठी संपूणय दहा सेकं द वापरत आहेत का?
कमी वेळेत हात धुताना मुलं सवय स्टेप्स करत आहेत का ?
हात धुवून परतताना मुलं पाण्याचा मग्गा, साबण व्यवस्थीत ठेवतात ?
मुलं हात कशी वाळवत आहेत ?
समारोप :
ममत्ाांनो, आपल्या वेळ मकतीही असो, हात धुतल्यामिवाय कोणताही पदार्थव खाणे आरोग्यास आहे, तयामुळे कमी
वेळेतही आपण योग्य पद्धतीने हात धुवू िकतो हे आज आपण पामहले. कारण हात धुतले नाहीत तर मात् मग
आजारी पडा मन डॉक्टरचे इजां ेक्िन घ्या, तयापेक्षा हात धणु े चाांगलेच ना ?
चचेचे मुद्दे :
1. कमी वेळेत हात धुताना काय वाटले ?
2. कमी वेळेत हात धुताना जर स्टेप्स के ल्या नाही तर काय होईल ?
3. असा प्रसंग कधी घडतो ?
4. हात न धुता जेवलो तर काय होईल ?
1
सत्र 5 : हात, पाणी आणण साबण ( Hand water & Soap)
उपक्रमाबद्दल प्रस्तावना:
मित्रांनो, आपले आरोग्य हेच आपले खरे बक्षीस आहे. आपण त्यरसरठी स्वच्छतेच्यर चरांगल्यर सवयी
वेळीच अांमगकररल्यर परमहजेत. त्यरसरठी आपल्यरकडे वेगवेगळी सरधणे आहेत. आज आपण
त्यरबरबतचरच एक खेळ घेणरर आहोत.
कृ ती :
िुलरांनर हरत, परणी व सरबण यरांच्यर ॲक्शन्स
कशर कररयच्यर ते मशकवणे
पांजर म्हणजे हरत, िुठ म्हणजे सरबण, एक
अांगठर वर उचलेली मनशरणी म्हणजे परणी अशी
सरांके तीक िरमहती िुलरांनर देणे
यर खेळरत प्रेरक हर सवव िुलरांनर वेगवेगळ्यर
सिुहरत परठवेल, एकर सिुहरत के वळ तीनच
िुले हवीत. यर िुलरांनर वरील प्रिरणे सरांके तीक िरमहती मदली की प्रेरक िोठ्यरने हरत, परणी व सरबण
असे एकरपरठोपरठ एक, पण थरांबत थरांबत म्हणेल, जस जसर तो/ती सरबण, परणी, हरत असे म्हणत
असेल त्यरचवेळी िुल आपल्यर हरतरच्यर सहरय्यरने सरांके मतक मचन्ह तयरर करतील.
उदर. प्रेरकरने सरबण म्हटले की मवद्यरथी सरबणरची ॲक्शन म्हणजे िुठ बरांधून ती दरखवतील, हरत
म्हटलर की पांजर दरखवतील इ.
सररवरचर ररऊां ड सांपल्यरनांतर सवव िुलरांनर डोळे बांद कररयलर लरवणे व प्रत्येक िुलरने तीन पैकी
कोणतीही एक कृती करण्यरची सुचनर कररवी.
त्यरनांतर सरबण, परणी, हरत असे प्रेरकरने बोलतरच सवव िुले वेगवेगळ्यर ॲक्शन्स करतील. ज्यर
सिुहरतील मतन्ही िुलरांनी एकरच प्रकररच्यर ॲक्शन्स के लेल्यर असतील तो सिुह पररभूत होईल ते
उपक्रम : हरत, परणी आमण सरबण
उद्देश : केवळ परणी आमण सरबणच हरतरची रक्षर करु शकतरत हे िुलरांनर स्पष्ट करणे.
वेळ : 45 मिमनटे
प्रमुख् धडा:मनरोगी जीवनरसरठी रोज सरबणरने हरत धुणे हरच योग्य पयरवय आहे
णनयोजन: प्रत्येकी तीन िुलां असतील असे सिुह बनमवणे
साणहत्य : मवजेत्यरांसरठी बक्षीसे
2
खेळरतून बरद होतील तर ज्यर सिुहरतील मतन्ही िुलरांपैकी कुणी सरबण, कुणी परणी तर कुणी
सरबणरची ॲक्शन के ली असेल तो सिुह योग्य असेल. त्यरांनर पुढच्यर ररऊां डसरठी मनवडणे
परणी, सरबण व हरत असे अनेक सिुह असतील तर पुन्हर पुन्हर अशरच प्रकररे उपक्रि घ्यरयचर, व
शेवटी जो सिूह परणी, सरबण व हरत बनेल तोच मवजेतर िरनलर जरईल.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
सवव मुलाांना खेळ कळलेला आहे ?
सववच मुलां खेळात सहभागी होत आहेत ?
समारोप :
मित्रांनो आपण हे परमहलां की परणी, सरबण आमण हरत असलेलर सिूहच मवजयी झरलर. यरचरच अथव असर की, जर
केवळ परणी आमण सरबण, केवळ सरबण आमण हरत असे सिूह असतील तर ते बरद झरलेले आहेत. यरचे कररण
हरत धुतरनर परणी व सरबण यर दोघरांचरही वरपर के लर तरच हरत स्वच्छ धुतले जरतरत. के वळ परणी हे हरत
धुण्यरसरठी पुरेसे नरही. िग मवसरणरर नरही नर हे कधी?
-----------O------------
चचेचे मुद्दे :
1. कोणते समूह णवजयी झाले ?
2. कोणते समूह खेळातून बाद झाले ?
3. समुह णवजयी होणे व बाद होणे याचे कारण काय ?
4. या खेळातून आपण काय णशकलो ?
1
सत्र 6 : बिट्टू ( Bittu game)
नव्या उपक्रमािद्दल प्रस्तावना:
मित्रांनो, आज आपण एक खेळ खेळणरर आहोत. आतरपर्यंत आपण जे जे मिकलो ते ते आपण मकती स्वीकररले हे
पहरण्र्यरचरच हर खेळ, जो र्यर खेळरत मवजर्यी होईल तर्यरांने जे मिकलो ते स्वीकररले असे लक्षरत र्येईल. खेळरचे नरव
आहे मिट्टू खेळ, र्यरतील मिट्टू म्हणजे कॅ प्टन. चलर तर िोधू आपण आपलर कॅ प्टन
कृ ती :
आपण कॅ प्टन िनण्र्यरचर खेळ खेळत आहोत, तसेच कॅ प्टन हर सुदृढ असरवर र्यरची तर्यरांनर कल्पनर द्यरवी.
सवव मवद्यरर्थर्यरंनी मिट्टूच्र्यर सुचनर लक्षपूववक परळरर्यच्र्यर आहेत हे स्पष्ट कररवे.
आतरपर्यंत झरलेल्र्यर वेगवेगळ्र्यर खेळरांिध्र्ये चिक दरखमवलेल्र्यर िुलरलर/ िुलीलर सुरुवरतीलर मिट्टू म्हणून
मनवडरवे. र्यर मिट्टूलर खेळरची, द्यरर्यच्र्यर आदेिरची सांपूणव कल्पनर द्यरवी.
तर्यरनांतर िुलरांनर वेगवेगळे हरवभरव कररर्यलर लरवणे, जसे की आांिे परडर, जेवण जेवर, अांडे फोडर, सरिण
घ्र्यर, हरत धुवर, परणी घ्र्यर इ. करही हरवभरवरांचे अपेक्षीत मचत् मदलेले आहे तर्यरप्रिरणे सुरुवरतीलर सररव
करुन घ्र्यरवर.
तर्यरनांतर मिट्टू िुलरांसिोर जरवून सुचनर करण्र्यरस सुरुवरत करेल
सुचनर क्र. 1, अांडे फोडून तर्यरचे ऑम्लेट िनवर, ही सुचनर मिळतरच सहभरगी मवद्यरर्थी हरवभरव करतील.
उपक्रम :मिट्टू खेळ
उद्देश : िुलरांनी स्वच्छतेच्र्यर सवर्यी मकतपत अांमगकररल्र्यर र्यरची पडतरळणी करणे
वेळ : 30 मिमनटे
प्रमुख् धडा: कोणतेही काम करताना हात सािणाने स्वच्छ धुवावे, हे कधीच बवसरु नये
बनयोजन: दहर िुलरांचर सिूह
साबहत्य : िुलरांनर द्यरवर्यरचे िक्षीसे, सवव सहभरगींसरठी गळ्र्यरत अडकमवण्र्यरची ओळखपत् र्यरवर िरळर
स्वच्छतर मित् असर उल्लेख असरवर.
2
सुचनर क्र.2, तर्यरर झरलेले ऑम्लेट आतर खरऊन टरकर, ही सुचनर मिळतरच सहभरगी मवद्यरर्थी हरवभरव
करतील
सुचनर क्र. 3, सांडरसलर जरवून र्यर, ही सुचनर मिळतरच सहभरगी मवद्यरर्थी हरवभरव करतील
हे करीत असतरनर मिट्टू सवव िुलरांकडे लक्ष ठेवेल, की अांडे फोडण्र्यरपूवी िुले हरत धुण्र्यरचर अमभनर्य करतरत
कर ?, अांडे खरण्र्यरपूवी हरत धुतरत कर ? खरल्ल्र्यरनांतर हरत धुतरत कर ? सांडरसलर जरवून आल्र्यरनांतर हरत
धुतरत कर ? जी िुलां हरत धुण्र्यरचे हरवभरव करतील ते ठरतील मिट्टू म्हणजेच कॅ प्टन िनून अन्र्य िुलरांनर
सुचनर देतील, तर्यरवेळी पुन्हर नव्र्यरने हर खेळ खेळलर जरईल. र्यरवेळी प्रतर्येक सुचने नांतर कॅ प्टन हरत
धुण्र्यरची आठवण करुन देईल.
उदर. अांडे फोडर, अरे अगोदर हरत सरिणरने धुवर, िग िुले मचत्रत दरखमवल्र्यरप्रिरणे हरत धुण्र्यरचर अमभनर्य
करतील.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
बवद्यार्थी सुचनाांचे योग्य पालन करीत आहेत ?
बवद्यार्थी महत्वाच्या प्रसांगी हात धुण्याचा अबिनय करीत आहेत ?
समारोप :
मित्रांनो, आपल्र्यर हे लक्षरत आले आहे की, िहतवरच्र्यरवेळी हरत सरिणरने धुवरर्यलरच हवेत, पण अजूनही करही
मवद्यरर्थी ही सुचनर परळत नरही असे आजच्र्यर खेळरवरुन लक्षरत आले आहे, हे चरांगले नरही, जर असेच ररमहले तर
ते आजररी पडतील, तर्यरांचर अभ्र्यरस िुडेल, आमण तर्यरांचे नुकसरन होईल, तर्यरिुळे आपण आज सवरंनी मनधरवर करु
र्यर की आम्ही कधीच हरत सरिणरने धुण्र्यरचे मवसरणरर नरही.
-----------O------------
चचेचे मुद्दे :
1. तुम्ही कॅ प्टन कसे िनाल ?
2. जर सांडासला जावून आल्यानांतर हात सािणाने धुतले नाहीत तर काय होईल ?
3. हा सांदेश तुम्ही घरातील लोकाांना व बमत्राांना द्याल ? कोणाला साांगाल आबण कसे ?
1
सत्र 7: सोबती आणि साबि (Catch and Soap)
नव्या उपक्रमाबद्दल प्रस्तावना:
मित्रांनो, आज आणखी एक खेळू आपण. सोबती आमण सरबण.
कृ ती :
सोबती व सरबण हर खेळ आपण खेळत आहोत हे मवद्यरर्थ्रांनर सरांगणे
त््रतील तीन मवद्यरर्थ्रांची मनवड करणे, त््रतील एकरलर परणी, एकरलर सरबण व एकरलर जांतूची भूमिकर
करर्ची आहे, त््रांनर तशी नरवे द्यरवीत
परणी म्हणून ज््रची ओळख आहे त््रच््र हरतरत बॉटल, सरबणच््र हरतरत सरबण द्यरवर.
परणी आमण सरबण एकर बरजूलर उभे ररहतील आमण जांतू हर अन्् िुलरांच््र िरगे लरगेल, पकडरपकडी
खेळतरत तसर, ज््र िुलरलर तो पकडले त््रच््रशी तो हरत मिळवेल.
ज््र िुलरलर जांतूने हरत मिळवलर ते िुल खरली बसेल
अशर खरली बसलेल््र िुलरकडे सरबण व परणी धरवत जरईल, एक हरत सरबण पकडेल तर दुसरर हरत
परणी , त््रिुलरचे हरत धरुन त््रलर हे दोघेही उठवतील व त््रलर सुरक्षीत करतील िग तो िुलगर जांतू
परसून दूर पळू लरगेल जांतू पुन्हर परठलरग करेल.
िैदरनरत जांतूने हरत मिळवल््रने खरली बसलेलर एकही मवद्यरर्थी नसेल ्रची खबररदररी सरबण व परणी
घेतील.
जेव्हर िैदरनरत एकही िुल बसलेलां नसेल तेव्हर परणी व सरबण जांतूच््रिरगे लरगतील व त््रलर पकडतील
तेव्हर खेळ सांपेल.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
मुलाांना हा खेळ कळला आहे ?
उपक्रम : सोबती आमण सरबण
उद्देश : जांतू हे अदृश्् असतरत व ते डोळ्रांनी मदसत नरही केवळ सरबण आमण परणीच िुलरांनर वरचवतरत
वेळ : 45 मिमनटे
प्रमुख् धडा:सरबण आमण परण््रिुळे आपण न मदसणररे जांतू िररुन सुरक्षीत ररहरतो.
णनयोजन: िुलरांनर सरबण,परणी व हरत अशी नरवे देवून सिुह त्रर कररवेत,
साणहत्य : परण््रची बॉटल, सरबण व जांतूचे मचत्
2
मुलां जांतूने स्पशश के ल्यानांतर खाली बसत आहेत ?
समारोप :
परमहलांत मित्रांनो, सरबण आमण परणीच जतां ांपू रसनू आपले रक्षण करु शकते. उघड््र डोळ्रांनी जतां ू आपल््रलर
मदसत नरहीत, ते कधीही कुठेही आपल््रवर हल्लर करुन आपल््रलर आजररी करु शकतरत, त््रिुळे आपल््रलर
सतत करळजी घ््रवी लरगेल, केवळ एकदरच हरत सरबणरने धुतलर म्हणजे झरले नरही कररण जांतू जसे सतत हल्लर
करतरत तशीच आपली सुरक्षरही सतत के ली परमहजे.
चचेचे मुद्दे :
1. जे जांतूने पकडले तेव्हा काय झाले ?
2. जांतूने पकडलेली मुलां पुन्हा का धावू लागली ?
3. त्याांना जांतूपासून कोिी वाचणवले ?
4. आपि उघड्या डोळ्याने जांतू पाहू शकतो का ?
1
सत्र 8 : पाणी से साबून मिलाते चलो ( Soap Tag)
नव्या उपक्रिाबद्दल प्रस्तावना:
मित्रानो, जंतू हे अदृश्य असतात व पाणी व साबणच आपली रक्षा करु शकतो, आज आपण साबण व पाणी कसे
काि करते ते पाहू. त्यासाठी आपण एक खेळ खेळू. खेळाचे नाव आहे पाणी से साबून मिलाते चलो.
कृ ती :
िुलाांना खेळाचे स्वरुप साांगा
या खेळासाठी एकू ण सोळा िुलां लागतील. त्यातील दहा जणाांना पाण्याची भूमिका करायची
आहे तर पाच जणाना जांतू बनायचे आहे, व एकच साबण असेल. या सवाांकडे त्याांच्या त्याांच्या
भूमिके नुसार वस्तू असतील.
पाणी बनलेली दहा िुलां खो खो खेळताना जसे बसतात तशा प्रकारे एका
राांगेत एक हाताचे अांतर ठेवून उभी राहातील. एकाचा चेहरा इकडे तर
दुसऱ्याचा मतकडे याप्रिाणे
जांतूांना पकडण्यासाठी साबण िागे लागेल तेव्हा हे जांतू या पाण्याच्या
भवती घड्याळ्याच्या मदशेने धावतील.
उपक्रि : पाणी से साबून मिलाते चलो,
उद्देश : पाणी व साबण ही साखळी सवव जंतू िारतात हे मवद्यार्थयाांच्यात आणून देणे
वेळ : 45 मिमनटे
प्रिुख् धडा:पाणी व साबण यांचा संयोग झाला की पाणीच साबण बनते व जंतूनाशक ठरते.
मनयोजन: िुलांना पाणी , जंतू , साबणाची भूमिका द्यावी. या खेळासाठी दहा िुले पाणी , एक िुल साबण व
पाच िुलं जंतू असेल. िामगल खेळात जंतू म्हणून मनवडलेल्या िुलांनाच यावेळी जंतू म्हणून मनवडू नये
सामहत्य : पाण्याची बॉटल, साबण व जंतूच मचत्र, मशवाय सहभागी मवद्यार्थयाांसाठी स्वच्छता बँड
2
त्यानांतर जांतू पाण्याच्या िध्ये जी जागा आहे त्यािधून पळतील. साबण काही जांतूला एकटा
पकडू शकत नाही त्यािुळे साबण पाण्याला स्पशश करुन त्याच्या हातात एक साबण देईल. िग हे
पाणी साबण बनेल आमण िग साबण व पाणी मिळून जांतूांचा पाठलाग के ला जाईल, अशा
प्रकारे एक एक करुन सवशच पाण्याला साबणाचा स्पशश होत राहील व सवशच साबण बनेल, िग
ते साबणाचे पाणी एक एक करुन जांतूांना पकडतील आमण हा खेळ सांपेल.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
सवश िुलां हा खेळ िनापासून खेळत आहेत ?
साबणाने स्पशश के लेलेच पाणी जांतूच्या िागे लागलेले आहे की के वळ पाणीच ?
सिारोप :
मित्रांनो, आपण हे लक्षात घेतलं पामहजे की केवळ एकटा साबण काहीच कािाचा नाही तो जंतू पकडू मकं वा िारु
शकत नाही तसेच केवळ एकटं पाणी काहीच उपयोगाचे नाही, या दोघांना एकत्र के ले तरच जंतूना संपवता येते. तसेच
ही एकाच वेळी करण्याची कृती नाही हे तुम्हाला िामहतीच आहे. ही अखंड प्रमिया आहे. के व्हा के व्हा आपण हात
धुवायला हवेत ?( िुलांनी उत्तर मदल्यानंतर ) शब्बास, कधीच मवसरु नका व पाळाही,
चचेचे िुद्दे
1. आपल्याला कोणाला सांपवायचे आहे ?
2. आपण जांतूांना कसे सांपवणार ?
3. ही के वळ एकदाच करण्याची कृ ती आहे का ?
1
सत्र 9 : कचरा गोळा करुन त्याचे व्यवस्थापन करण्याची शययत ( Solid waste management race)
उपक्रमाबद्दल प्रस्तावना:
मित्रांनो, आपण स्वच्छतेचे धडे घेत असतो, धनकचरर व्यवस्थरपन हर यरतील िहत्वरचर घटक आहे, यरबरबतचरच
एक खेळ आपण घेवू .यर खेळरतही आपल्यरलर शययत लरवरयची आहे.
ि
कृ ती :
िुलरांनर वेगवेगळे सिुह तयरर करण्यरस सरांगणे
टरकरऊ वस्तांचु े योग्य व्यवस्थरपन करण्यरचर खळे आपण खेळणरर आहोत यरची त्यरांनर कल्पनर द्यरवी.
4 ते 5 फुट रां दीचर व 30 ते 40 फुट लरांबीचर ट्रॅक बनवरवर. जेवढे सिुह असतील तेवढे ट्रॅक बनवरवेत.
यर ट्रॅकचर सुरवरतीचर पॉई ां ट व शेवटचर पॉई ां ट िरकय कररवर.
सुरवरतीच्यर पॉई ां टच्यर िरगे सवय मवद्यरर्थयरांनर ररांगर करन ररहण्यरस सरांगणे तर शेवटच्यर पॉई ां टवर कचरर
कु ड्यर ठेवरव्यरत. प्रत्येक सिहू रसरठी स्वतांत् कचरर कांु डी हवी.
जेवढी िुलां आहेत तेवढे करगदरचे तुकडे ( कचरर ) ट्रॅकवर टरकरवेत.
उपक्रम : कचरर गोळर करन त्यरचे व्यवस्थरपन करण्यरबरबत शययत
उद्देश : स्व्चछतर ही आपलीही जबरबदररी आहे यरची जरणीव िुलरांनर होणे
वेळ : 45 मिनीटे
प्रमुख् धडा: कच-यरच्यर व्यवस्थरपनरचे िहत्व
िनयोजन: िुलरांनर वेगवेगळ्यर सिुहरत मवभरगरवे ( 6 ते 10 िुलरांचर एक सिूह )
सािित्य : कचरर कांु डी, िरमकां ग परवडर, करगदरचे तकु डे, जवे ढी िलु ां आहते तेवढे तकु डे हवते .
2
त्यरनांतर िुलरांनर खेळरचे मनयि सरांगरवेत, ही शययत असून यरत प्रत्येक मवद्यरर्थयरांने धरवत जरवे, व धरवतर
धरवतर िरगरयतील करगदरच्यर तुकड्यरांपीकक कोणतरही एक तुकडर लचलनू तो कचरर कांु डीत टरकरवर, व
तेथून पुन्हर धरवत िुळ मठकरणी यरवे. एक मवद्यरथी परत आल्यरनांतर दुसरर खेळरडू तसरच जरईल.
सव य िलु ां व सव य करगदरचे तकु डे लचलनू कचरर कांु डीतच बरोबर टरकल्यरनांतरच हर खळे सांपेल.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
प्रत्येक मुलं कागदाचा तुकडा उचलत आिे ?
ते गडबडीतिी बरोबर कचरा कुं डीतच कचरा टाकत आिेत ?
समारोप :
मित्रांनो, आपण हे मचत् मठकमठकरणी परहरतो कक, मजकडे मतकडे कचरर टरकलेलर असतो, यर कचऱ्यरिुळे
सरवयजमनक आरोग्य धोक्यरत आले आहे. जर कचऱ्यरचे योग्य व्यवस्थरपन के ले नरही तर रोगररई पसरण्यरस सांधीच
मिळते. करही टरकरऊ वस्तू सडतरत त्यरचे योग्य व्यवस्थरपन के ल्यरस त्यरांचर वरपर खतर सररखर करतर येतो, तर ज्यर
टरकरऊ वस्तू सडत नरही त्यरवर प्रमियर करन त्यर पुन्हर वरपररत आणल्यर जरतरत. पण अशर प्रकररे व्यवस्थरपन
के ले नरही तर दुगांधी पसरणे, रोगररई पसरणे असे प्रकरर होतरत. हे होऊ नये म्हणून कचरर टरकण्यरसरठी नेहिीच
कचररकांु ड्यरांचर वरपर कररवर, शरळेत मकां वर घरीही. आपण एवढे तर मनश्चीतच कर शकतो, हो कक नरही ? कररण
आपल्यरलर मनरोगी वरतरवरण हवे आहे, चरांगल्यर सवयी लरवल्यर कक वरतरवरण आपोआप मनरोगी होईल.
-----------O------------
चचेचे मुद्दे :
1. िीदरनरत कचरर पडलेलर होतर ते कसे मदसत होते ?
2. तो कचरर जर कचरर पेटीत न टरकतर पुन्हर बरहेर टरकलर असतर तर कसे मदसले असते ?
3. कचरर कोणी लचललर, एकट्यरनेच सवय लचललर कक सवरांनी एक-एकच लचललर ?
4. जेव्हर आपण असर कचरर परहू तेव्हर यरपूढे करय कर ?
5. जर तुिच्यर मित्रने / िीत्ीणीने लघड्यरवर कचरर टरकलर तर तुम्ही करय कररल ?
6. कचरर लचलणे, सरफ करणे ही जबरबदररी कोणर एकट्यरचीच आहे कर ?
1
सत्र 10 : चूक की बरोबर ओळखणे ( True or False)
उपक्रमाबद्दल प्रस्तावना:
मित्रानो, आपण साबण व पाण्यानेच हात धुतल्यानंतर जंतू िरतात हे मिकलोय, मिवाय अन्यही स्वच्छतेच्या गोष्टी
मिकलोय, आता आपण एक खेळ घेणार आहोत, खरे तर ही स्पधााच आहे, आपल्याला काय चुक काय बरोबर हे
िोधायचे आहे.
कृ ती :
िामकिं ग पावडरने दोन बॉक्स तयार करा व त्यातील एकावर T तर दुस-यावर F असे मलहा. जेवढे सिुह
आहेत तेवढे बॉक्स बनवा.
मवद्यार्थी आपआपल्या सिूहात राहातील.
त्यानंतर एक सिूहाला प्रश्न मवचारायचा.
ज्या सिूहाला प्रश्न मवचारला जाईल त्या सिूहाच्या रांगेतील पमहला मवद्यार्थी सिुहातील मवद्यार्थयाािी
उत्तराबल चचाा करुन ताबडतोब बॉक्सच्या मदिेने जाईल व मवचारलेला प्रश्न चुक की बरोबर हे ठरवून
आपल्याला हव्या त्या बॉक्सिध्ये पाय ठेवेल, व तो परत येईल.
मवद्यार्थयािंने कोणत्या प्रश्नावर कोणत्या बॉक्सिध्ये पाय ठेवला याची नोंद प्रेरक न चुकता ठेवेल. कारण
त्यावरच मवजेता ठरणार आहे.
ज्या सिुहाने सवाच प्रश्नाची उत्तरे बरोबर मदलेली असतील तो सिूह मवजेता ठरेल.
जे सिुह उत्तरे चुकलीत त्यांच्यासाठी सवा बरोबर उत्तरांची घोषणा खेळ संपल्यानंतर करावी.
उपक्रम : चूक की बरोबर ओळखणे
उद्देश : िुलांना काय योग्य काय अयोग्य हे ओळखता येणे
वेळ : 45 मिमनटे
प्रमुख् धडा:आरोग्यदायी सवयी याच महच योग्य जीवनपद्दती आहे.
ननयोजन: िुलांना वेगवेगळ्या सिूहात मवभागणे , एका सिूहात 4 ते 5 िुलं असतील.
सानित्य : िामकिं ग पावडर, चूक मकं वा बरोबर प्रश्नांची यादी , बक्षीसे
2
सवा िुलांना सहभाग मिळेपयिंत हा खेळ सुरु ठेवावा.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
कोणत्या प्रश्नाचं उत्तर सववच मुलांनी अचूक नदले ?
कोणत्या प्रश्नाचं उत्तर सववच / जास्तीत जास्त मुलांनी चुकीचं नदलं ?
प्रश्नावली( सुचनवलेले )
साबण व पाण्यानेच हात धुतल्यास हाताचे जंतू मनघून जातात ( बरोबर, T)
उघड्यावर संडास के ल्यास रोगराई पसरते ( बरोबर, T)
आपण उघड्यावर कचरा टाकून द्यावा ( चूक, F)
जेव्हा दात घासत असतो, तसेच जेव्हा चेहरा धुवत असतो तेव्हा पाणी वाया जावू नये म्हणून नळ बंद करुन
ठेवावा ( बरोबर, T)
पाणी व स्वच्छतेच्या सुमवधांच्या देखभाल दुरु
स्तीची जबाबदारी आपली नाही( चूक, F )
पाणी व स्वच्छतेच्या सुमवधा नेहिीच वापरण्याची गरज नाही ( चूक, F )
पाणी व स्वच्छतेच्या सुमवधांची काही तुटफूट झाली तर आपण मिक्षकांना सांगावे ( बरोबर, T)
जर आपलया पाणी व स्वच्छतेच्या सुमवधांचा कोणी गैरवापर करीत असेल तर आपण त्यास र्थांबावावे.
( बरोबर, T)
आपण आपल्या कुटूंबातील सदस्य व मित्रांनाकडेही साबणाने हात धुण्याबाबत आग्रह के ला पामहजे
( बरोबर, T)
या सुमवधा आपल्या आरोग्यासाठीच आहेत ( बरोबर, T)
संडासहून आल्यानंतर कधी कधी हात साबणाने धुतले नाहीत तरी चालते ( चूक, F)
आपले हात घाण मदसत नाहीत म्हणजे ते धुण्याची गरज नाही ( चुक, F )
आपले हात स्वच्छ मदसतात म्हणजे त्यावर जंतू नसतात ( चूक, F )
समारोप :
मित्रांनो, आज आपण ही स्पधाा घेतली त्यातून आपली प्रगती होताना मदसत आहे, पण अजूनही काही वेळा चुका
होवू नये म्हणून आपण सावध असायला हवे .
1
सत्र 11: जोड्या लावणे ( Match the habits)
नव्या उपक्रमाबद्दल प्रस्तावना:
आज आपण एक वेगळी स्पर्धा घेणधर आहोत, चधांगल्यध सवयी व त्यधचे पररणधम यधांच्यध जोड्यध लधवणधर आहोत.
कृ ती :
मुलधांनध 8 ते 12 जणधांचे तीन ते चधर समूह करधयलध सधांगणे
आरोग्यदधयी सवयीं ओळख्यधचध खेळ आपण खेळत आहोत यधची मुलधांनध कल्पनध द्यध.
यधपूवीच्यध खेळधांप्रमधणेच यधसधठीही ट्रॅक तयधर करणे. ही त्यधच खेळधांप्रमधणे शयात आहे.
समोरच्यध ठठकधणी आरोग्यदधयी सवयींच्यध कधडाचध सांच ठेवधवध, तर मुलधांच्यध हधतधत देण्यधसधठी वतानधांच्यध कधडाचध
सांच ठेवधवध.
मुलधांनध एक ओळीने उभां केल्यधनांतर त्यधांच्यध हधतधत वतानधची कधडास द्यधवीत
ज्यधच्यध हधतधत कधडा असेल त्यधने र्धवत जधवून समोर ठेवलेल्यध आरोग्यदधयी सवयीचे कधडामर्ून आपल्यध
हधतधतील वतान कधडधालध सुसांगत कधडा ठनवडून र्धवत मधगे यधवे
उदध. जर वतान हधत र्ुणे असेल तर मुलधने समोरच्यध कधडास मर्ून सधबणधने हधत र्ुणे हे कधडा शोर्ून आणधवे.
जी मुलां अशध जोड्यध जुळठवतधनध चुकतील ती बधद होतील, पण त्यधच्यध हधतधतील कधडा दुसऱ्यध मुलधच्यध हधतधत
ठदले जधवून त्यधलध जोडी जुळठवण्यधसधठी पधठवधवे.
सवा मुलां सहभधगी झधल्यधनांतर हध खेळ पुन्हध घ्यधवध पण यधवेळी वेळ अगदीच कमी द्यधवध, कमी वेळेत योग्य
जोड्यध लधवण्यधचे आव्हधन करधवे.
उपक्रम : जोड्यध लधवणे
उद्देश : चधांगल्यध सवयींचे पररणधम मुलधांनध कळतील
वेळ : 60 ठमठनटे
प्रमुख् धडा:चधांगल्यधगोष्टींचे पररणधम चधांगलेच होतधत, त्यधमुळे चधांगल्यध सवयी स्वीकधरध
ननयोजन: मुलधांचे वेगवेगळे समूह तयधर करधवेत, एकध समूहधत 8 ते 12 मुलां असतील
सानित्य : मधठकिं ग पधवडर, चधांगल्यध , वधईट सवयी त्यधचे पररणधम यधबधबत कधडास, बक्षीसे
2
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
कोणत्या वताना े व ोगोयदयदायी सवयी ी जोडी सवा मुलाीनी ो क लावली ?
कोणत्या वताना े,ोगोयदयदायी सवयी ी जोडी सवा /जास्तीत जास्त मुलाीनी ुकी ी लावली ?
वतान व योयदय सवय याी ी यादी
वतान योयदय सवय
सांडधसलध जधणे शौचधलयधचध वधपर
हधत र्ुणे सधबणधचध वधपर
जेवणधपूवी हधत सधबणधने र्ुणे
सांडधसलध जधवून आल्यधवर हधत सधबणधने र्ुणे
ठशांकल्यध नांतर हधत सधबणधने र्ुणे
कचरध टधकणे कचरध कांु डीतच टधकण े
पधण्यधचे पधणी ओगरधळ्यधनेच घेणे
पधण्यधचे भधांडे नेहमी झधकून ठेवणे
डधयररयध ओआरएसचे पधणी ठपणे
ठशजवलेले अन्न / ठमठधई झधकून ठेवणे
वधढलेली नखे नेलकटरने कधपून टधकणे
सधांडपधणी ठकचन गधडान ठकां वध शोष खड्डध बनठवणे
लहधन मुलधची शी योग्य पद्धतीने शौचधलयधत टधकणे ठकां वध खड्डध कधढून
त्यधत पुरुन टधकणे
शौचधलय / मुतधरीचध वधपर वधपरधनांतर त्वरीत स्वच्छ करणे
हधत र्ुवधयच्यध सवयी त्यधांची योग्य देखभधल दुरु
स्ती करणे
समागोप :
ठमत्धांनो, आज ज्यध जोड्यध जुळवलेल्यध आहेत त्यध कर्ीच ठवसरु नकध त्यध नेहमी लक्षधत ठेवध त्यधचप्रमधणे
अनुकरनही करध, मलध ठवश्वधस आहे तुम्ही सवा चधांगली मुलां आहधत त्यधमुळे तुम्ही ठवसरणधर नधहीत.
े े मुद्दे
1. आपण ठनमयीत करणधरी वताने कोणती ? व त्यधबधबतच्यध चधांगल्यध सवयी कोणत्यध ?
2. चुकीच्यध सवयी घधलठवण्यधसधठी कधय करधवे ?
3. जर ठमत् ठकां वध घरधतील कोणीही व्यक्ती चुकीचे वतान करत असेल तर कधय करधवे ?
1
सत्र 12 : चालता बोलता ( Chalata Bolata)
नव्या उपक्रमाबद्दल प्रस्तावना:
मित्रांनो आज आपण एक स्पर्रा घेणरर आहोत, टीव्हीवरी ‘चरलतर बोलतर’ यर करयाक्रिरसररखी ही स्पर्रा असेल,
िी आपल्यरलर प्रश्न मवचररेन, आपण त्यरची उत्तरे द्यरयची आहेत व ज्यरचे उत्तर बरोबर असेल त्यर मवद्यरर्थयरालर
बमिसही मिले जरणरर आहे. चलर तर व्हर तय्यरर ….
कृ ती :
सवा िुलरांनर स्पर्ेबरबत िरमहती द्यरवी, मवचररले जरणररे प्रश्न हे परणी व स्वच्छतेसांबांर्ीतच असतील हे
सरांगरवे. आतरपयंत त्यरांनर मिकमवलेल्यर गोीच यरत सिरमव असतील असे सरांगरवे.
मवचरररयच्यर प्रश्नरांची प्रश्नरवली तयरर कररवी
सवा िुलरांसिोर हर करयाक्रि होणरर आहे
प्रत्येक िुलरलर तीन प्रश्न मवचरररवेत
करयाक्रि सुरु करतरनर सरतवीच्यर िुलरांपरसून पमहलीच्यर िुलरांपयंत अिर क्रिरने िुलरांनर बोलवरवे. प्रत्येक
वगरातून तीन पेिर जरस्त िुलरांनर प्रश्न मवचररु नये, अन्यथर वेळेची कितरतर भरसेल.
िुलरांनर सिोर येणरसरठी आवरहन कररवे, जी िुलां हरत वर करतील त्यरतील अिर िुलरांनर प्ररर्रन्यरने
मनवडरवे जी आतर पयंत कोणत्यरही उपक्रिरत सहभरगी झरलेली नव्हती, मकां वर त्यरांनर सांर्ी मिळरली नरही.
उपक्रम : स्वच्छतेवर आर्ररीत चरलतर बोलतर करयाक्रि
उद्देश : स्वच्छतेचे सांिेि यर अनोख्यर करयाक्रिरिुळे प्रत्येक िुलरच्यर िनरत पक्के बसतील
वेळ : 60 मिमनटे
प्रमुख् धडा:स्वच्छतेिुळेच आपली प्रगती आहे.
ननयोजन: 1 ते 7 च्यर सवा िुलरांनर एकत् बसवून प्रत्येक वगरातून 3 िुलरांनर प्रत्येकी 3 प्रश्न मवचररणे
सानित्य : सरबण, नेलकटर, कां गवर, टुथब्रि, स्वच्छतर बँड
िुलरांचे वय परहून प्रश्न मवचरररवेत, एक िोन प्रश्न अगिी सोपे असरवेत, मिवरय हरत र्ुण्यरच्यर वेळर
कोणत्यर, हरत किरने र्ुवरवर, करहीही खरण्यरपूवी करय कररवे ?िौचरलय मकां वर िुतररीचर वरपर के ल्यरवर
करय कररवे असे प्रश्न वररांवरर मवचरररवेत जेणे करुन त्यरची उत्तरे सवाच िुलरांनर तोंडपरठ होतील व वतान
बिलही होण्यरस िित होईल.
एक िुलगर/ िुलगी सिोर आल्यरनांतर एक प्रश्न मवचरररवर, िुलरांनी िोठ्यरने उत्तर मिले परमहजे. उत्तर बरोबर
असेल तर टरळ्यर वरजूवन त्यरचे अमभनांिन कररवे, व जर चुकीचे असेल तर पूढील प्रश्नरसरठी समिच्छर
द्यरव्यरत, अिरच प्रकररे तीन प्रश्न मवचरररवेत.
प्रश्न मवचररतरनर वरतरवरण अगिी िोकळे व आनांििरयी कररवे, िुलां घरबरली तर त्यरचर पररणरि सवाच
िुलरांवर होईल
जर िुलरने चुकीचां उत्तर मिलां तर बरोबर उत्तर करय हे सवा मवद्यरर्थयरंनर सरांगणे, तसेच बरोबर उत्तर मिल्यरनांतर
सोबत प्रेरकरने अमर्कची िरमहती द्यरवी.
स्पर्ेत सहभरगी होणर्यर प्रत्येक मवद्यरर्थयरालर करही न करही तरी बिीस द्यरयचेच आहे
जो मवद्यरथी एकरच प्रश्नरचे उत्तर बरोबर िेईल त्यरलर कां गवर बिीस द्यरवर, जो िोन प्रश्नरांची उत्तरे बरोबर
िेईल त्यरलर नेलकटर द्यरवर व जो मतन्ही उत्तरे बरोबर िेईल त्यरलर िोठर सरबण बिीस द्यरवर व जो सवाच
उत्तरे चुकीची िेईल त्यरलरही प्रोत्सरहीत करण्यरसरठी स्वच्छतर बँड, टुथ ब्रि असे करही तरी बिीस द्यरवे व
पुढील वरटचरलीसरठी समिच्छर द्यरव्यरत.
मतन्ही प्रश्न मवचररुन झरल्यरबरोबर तरबडतोब उपमस्थत िरन्यवररांच्यर हस्ते बिीस िेण्यरत यरवे
यर स्पर्ेसरठी नोडल मििकरसह, अन्य मििक व िुख्यरध्यरपकही, िरळर व्यवस्थरपनक समितीचे
पिरमर्कररी , सिस्य उपमस्थत ररहतील असे मनयोजन कररवे.
नोंद घ्यायच्या गोष्टी :
मुलं सिभागी िोण्यासाठी उत्सुक आिेत का ?
मुलं योग्य उत्तरे देत आिेत का ? उत्तरं देताना त्यांचा आत्मनवश्वास कसा िोता ?
ज्या मुलांना उत्तरे देता आली नािीत त्यांचे मनोबल खचले तर नािी ना ?
मुलांना उत्तरे का देता आली नािीत ?
मुलांना प्रश् न कळण्यामध्ये अडथळा झाला का ?
2
चचेचे मुद्दे
1. यर करयाक्रिरिर्ून िुलरांनर करय नवीन ज्ञरन प्ररप्त झरले ?
2. गेल्यर तीन िमहन्यरपरसून ररबमवलेले उपक्रि कसे होते ? त्यरचर िुलरांनर मकती फरयिर झरलर ?
3. हे स्वच्छतेचे सांिेि सवा मित् व नरतेवरईकरांनर कसे सरांगरल ?
प्रश्नावली ( सुचनवलेले )
हरत र्ुण्यरच्यर स्टेप्स कोणत्यर ?
हरत कर्ी कर्ी र्ुतलेच परमहजेत ?
हरत किरने र्ुतले परमहजेत ?
िौचरलय व िुत्ीचर वरपर के ल्यरांनतर करय कररवे ?
जेवणरपूवी करय कररवे ?
मवष्टर कोणकोणत्यर िरगराने पोटरत जरते ?
मवष्टेिुळे होणर्यर आजरररांची नरवे करय ?
डरयररयरलर आपण कसे रोखू िकतो ?
हरत र्ुण्यरसरठी कोणत्यर गोी असणे आवश्यक आहे ?
एक ग्रॅि मवष्टेत मकती मवषरणू, मकती जीवरणु असतरत ?
हरत र्ुण्यरचां गरणां म्हणून िरखवर
(यर सवा प्रश्नरांची उत्तरे 1 ते 12 सत्रांत आहेत, प्रेरकरने ती िोर्ून त्यरांची यरिी कररवी, व ती तरलुकर सिन्वयकरकडून
तपरसून घ्यरवी )
समारोप :
मित्रांनो, ही िरळर तुिची आहे त्यरिुळे यर िरळेची, िरळेतील स्वच्छतर सुमवर्रांची िेखभरल िुरु
स्ती तुिच्यरच
हरतरत आहे, आमण सवरंत िहत्वरचे म्हणजे तुिची स्वत:ची करळजी घेणेही तुिच्यरच हरतरत आहे कररण स्वच्छ
हरतरतच िि आहे, हरत सरबणरने स्वच्छ ठेवणे हे तुिचे कताव्यच आहे.
3
No comments:
Post a Comment